Zmiany na UPWr: współpraca z gospodarką

Nowe prawo o szkolnictwie wyższym i nauce – tzw. ustawa 2.0 – pozostawia uczelniom stosunkowo dużą swobodę w podejmowaniu decyzji o kierunkach i formach współpracy z gospodarką.

Każda uczelnia publiczna ma zapewnione pokrycie podstawowych kosztów funkcjonowania i realizacji zadań statutowych w postaci gwarantowanej subwencji państwowej. Uczelnie mogą jednak swobodnie pozyskiwać dodatkowe środki na potrzeby działalności statutowej z komercyjnego prowadzenia działalności gospodarczej, polegającej w szczególności na świadczeniu usług badawczych, komercjalizacji wyników badań naukowych, komercyjnego udostępniania infrastruktury badawczej lub wykorzystania jej do wszelkich innych przedsięwzięć komercyjnych. Z zasady przedsięwzięcia te powinny być  prowadzone przez utworzone w tym celu spółki uczelni.

Uczelnie mogą też tworzyć spółki celowe i spinowe w celu komercjalizacji pośredniej uzyskanych wyników działalności naukowej, jak również dla świadczenia odpowiadających profilowi uczelni usług badawczych, prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, opracowywania ekspertyz, opinii i analiz. Dodatkowa działalność gospodarcza uczelni ma o tyle duże znaczenie, że wpływy z jej tytułu, podobnie jak uzyskane dofinansowanie do projektów naukowych wyłonionych w trybie konkursowym, mają bezpośredni wpływ na podwyższenie kwoty należnej subwencji.

Ustawa 2.0 utrzymała w mocy wcześniej obowiązujące przepisy chroniące prawa twórców i wynalazców, motywujące ich do poszukiwania rozwiązań posiadających wdrożeniowy, rynkowy potencjał. Wymienić tu można zachowanie możliwości „uwłaszczenia” się pracowników na wynikach prowadzonych przez nich badań naukowych, partycypację w korzyściach osiąganych przez uczelnie z komercjalizacji uzyskanych przez nich wyników, możliwość utworzenia lub objęcia udziałów w spółkach spinowych w celu „przekucia” wyniku naukowego w zyskowny produkt rynkowy. Daje to rękojmię nawiązywania i utrzymywania właściwej współpracy pomiędzy uczonymi i uczelnią a podmiotami gospodarczymi i organizacjami otoczenia biznesu.

Wprawdzie od 2019 r. przychodami uczelni są przede wszystkim ministerialne subwencje i dotacje,  lecz to od wyników ewaluacji działalności naukowej zależeć będzie m.in. wysokość subwencji, jaką uczelnia otrzyma z ministerstwa (szerzej pisaliśmy o ewaluacji tutaj). Dlatego też jej podstawowe trzy kryteria – poziom naukowy, efekty finansowe i wpływ na otoczenie – stają się narzędziami kształtującymi działalność uczelni również w aspekcie współpracy z gospodarką. Różne aspekty działalności gospodarczej uczelni będą wpływały na wyniki ewaluacji we wszystkich trzech kryteriach.

Kryterium I: poziom naukowy

W kontekście współpracy z gospodarką poziom naukowy mierzony jest liczbą patentów na wynalazki będące wynikiem badań podstawowych i stosowanych.

Ewaluacja w zakresie uzyskanych praw ochronnych na patenty, wzory użytkowe itp. przeprowadzana będzie dla każdej wiodącej dyscypliny osobno (UPWr będzie ewaluowany w 7 dyscyplinach – więcej o wiodących dyscyplinach UPWr tutaj) – dlatego ważny jest równomierny rozkład osiągnięć we wszystkich dyscyplinach. Maksymalna liczba patentów zgłoszonych do ewaluacji w każdej dyscyplinie równa jest liczbie N.

Liczba N dla poszczególnych dyscyplin wiodących UPWr:

*W dniu publikacji tego tekstu jest to nadal liczba szacunkowa – liczba pracowników, w każdej dyscyplinie może się jeszcze nieznacznie zmienić, jeśli część z nich zdecyduje o przejściu na etat dydaktyczny

W najbliższej ewaluacji w 2021 r. UPWr może zatem wykazać 558 patentów uzyskanych w ewaluowanych latach, czyli 2017-2020.

Obecnie UPWr ma dużą zdolność patentową, jednak widoczne są również znaczne dysproporcje w poszczególnych dyscyplinach. Zdecydowanie przodują technologia żywności i żywienia oraz nauki biologiczne. Zwiększenie liczby patentów w pozostałych dyscyplinach będzie jednym z zadań Wiodących Zespołów Badawczych – interdyscyplinarna praca badawcza wpłynie na równoczesny rozwój dyscyplin i możliwość planowania proporcjonalnych osiągnięć.

Kryterium II: efekty finansowe

W kryterium drugim ewaluacji pod uwagę brane są efekty finansowe badań naukowych i prac rozwojowych, czyli:

1. przychody z projektów obejmujące badania naukowe lub prace rozwojowe finansowane w trybie konkursowym przez instytucje zagraniczne lub organizacje międzynarodowe, a także przez NCN i NCBiR
   • z punktu widzenia UPWr kluczowe dla wyników ewaluacji uczelni będą przychody z projektów finansowanych w trybie konkursowym, realizowanych wspólnie z partnerami biznesowymi. I tu znowu UPWr nie ma obecnie równomiernego rozłożenia wyników w dyscyplinach. Przodują dyscypliny: inżynieria środowiska, górnictwo i energetyka oraz weterynaria
2. przychody z komercjalizacji wyników badań naukowych, prac rozwojowych lub know-how związanego z tymi wynikami oraz z usług badawczych. W przypadku tego kryterium wielkość przychodu z komercjalizacji i badań zleconych w danej dyscyplinie w okresie objętym ewaluacją nie może być wyższa niż 100 tys. zł na jednego pracownika zaliczanego do liczby N w danej dyscyplinie
   • komercjalizacja może przebiegać jako bezpośrednia sprzedaż patentów czy udzielenie licencji na wykorzystanie patentu lub przybrać formę pośrednią w postaci utworzenia nowej spółki spinowej przez spółkę celową lub objęcie przez spółkę celową udziałów w działającym startupie do prowadzenia prac nad rozwojem opracowanej na UPWr technologii albo doskonaleniem opracowanego prototypu urządzenia
   • obecnie przychody UPWr z komercjalizacji osiągane są w ramach trzech dyscyplin: inżynierii środowiska, górnictwa i energetyki, technologii żywności i żywienia oraz weterynarii
   • większość patentów przyznanych UPWr dotyczy wynalazków o dojrzałości technologicznej (ang. Technology Readiness Level, TRL) na poziomie 1-3 (w skali do 9), co oznacza, że nie wychodzą z poziomu laboratoryjnego. Dla przedsiębiorców wdrożenie takich wynalazków wiąże się z koniecznością poniesienia znacznych nakładów finansowych oraz dużym ryzykiem niepowodzenia. Jak wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli z 2016 r. oraz informacji o wynikach kontroli NIK „Transfer wiedzy i technologii poprzez spółki jednostek naukowych” z 2019 r. problemy w skuteczności komercjalizacji wyników badań naukowych dotyczą większości polskich uczelni. Złożony charakter przyczyn tego zjawiska wskazuje przede wszystkim na brak kompatybilności rozwoju sektora nauki i gospodarki, a także trudny do realizacji narzucony przez ustawę model biznesowy spółek celowych, których jedynym właścicielem jest uczelnia
   • UPWr podejmuje obecnie systematyczne działania dla podniesienia rynkowego potencjału uzyskanych wyników, szczególnie poprzez nawiązywanie współpracy z dolnośląskimi jednostkami administracji i inwestorami/przedsiębiorcami branżowymi, których działalność gospodarcza jest powiązana z kierunkami badań realizowanych na uczelni. Wiele z tych inicjatyw jest wynikiem realizacji głównych celów programu „Dolny Śląsk. Zielona Dolina Żywności i Zdrowia”
   • Obecnie uczelnia jest partnerem w tworzeniu inkubatorów przedsiębiorczości na terenie gmin Dolnego Śląska, w których będą mogły być realizowane przedsięwzięcia komercyjne oparte o wynalazki i know-how naukowców UPWr
   • UPWr jest laureatem konkursów NCBiR (Power 3.5) i MNiSW (Inkubator Innowacyjności 2.0), w ramach których między innymi wsparciu podlega wprowadzenie systemu zarządzania infrastrukturą badawczą w celach komercyjnych, a także prowadzenie prac przedwdrożeniowych dla niektórych wybranych wynalazków stworzonych na uczelni
   • W 2018 r. utworzona została spółka spin-off spółki UNINOVA (jedynej spółki celowej UPWr), której zadaniem jest opracowanie prototypów i innowacyjnych usług i świadczenie ich na rzecz podmiotów gospodarczych
3. przychody z usług badawczych świadczonych na zlecenie podmiotów nienależących do systemu szkolnictwa wyższego i nauki. Przychody te są liczone wspólnie w przychodami z komercjalizacji (i wspólnie nie mogą być wyższe niż 100 tys. na jednego pracownika zaliczanego do liczby N). W niektórych dyscyplinach (technologia żywności i żywienia, zootechnika i rybactwo) kwota przychodów z tego tytułu zbliża się już do kwoty maksymalnej, w innych margines nadal jest duży.

Kryterium III: wpływ

W kryterium trzecim uczelnia będzie musiała wykazać udowodniony wpływ prowadzonej działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki. Będzie on oceniany na podstawie związków między badaniami a gospodarką, funkcjonowaniem administracji, ochroną zdrowia, ochroną środowiska, bezpieczeństwem i innymi czynnikami, które wpływają na rozwój cywilizacyjny społeczeństwa. Pod uwagę będzie tu brane tzw. studium indywidualnych przypadków.

Jedynie w tym kryterium można zgłaszać osiągnięcia wytworzone przed okresem objętym ewaluacją, jeśli ich wpływ przypada na ewaluowane lata. A więc w przypadku pierwszej ewaluacji będzie można uwzględnić działalność naukową, która została zakończona w 1997 roku lub w latach następnych, o ile jej wpływ był widoczny w ewaluowanych latach 2017-2020.

W zależności od liczby uczonych w ramach danej dyscypliny uczelnia będzie musiała przedstawić dwa lub trzy opisy wpływów. Przy ocenie wpływu liczy się zarówno jego znaczenie, jak i zasięg.

Dodatkowo uczelnia może zgłosić dwa dodatkowe opisy, jeśli utworzyła spółkę dla celów komercjalizacji wyników badań naukowych, prac rozwojowych lub know-how związanego z tymi wynikami. W ten sposób ministerstwo chce wpierać współprace uczelni z otoczeniem gospodarczym i wykorzystywanie wyników prowadzonych badań w praktyce.

Z tego samego powodu umożliwiono podmiotom prowadzącym działalność naukową w dziedzinie nauk inżynieryjnych i technicznych zgłoszenie do dwóch dodatkowych opisów wpływu związanych z projektami architektonicznymi, urbanistycznymi lub planami zagospodarowania przestrzennego.

Kryterium III, którego waga jest z pozoru niewielka (stanowi 15 lub 20% – w zależności od dyscypliny – udziału w całej działalności naukowej uczelni), jest wskaźnikiem odzwierciedlającym rozpoznawalność uczelni w skali regionu, państwa i świata. Znaczenie będzie miał tu nie tylko wynik zewnętrznej analizy tego kryterium, ale i sam fakt wytypowania i własnej oceny wagi wskazanych osiągnięć będzie wpływał na doskonalenie wizji, misji i strategii uniwersytetu.

***

Dla zapewnienia lepszego współdziałania uczelni z gospodarką i przedsiębiorcami, rozbudowy infrastruktury transferu wiedzy oraz w celu uzupełnienia kształcenia studentów i młodych naukowców o naukę przedsiębiorczości, w nowym, przygotowywanym właśnie statucie UPWr  uregulowane zostały sprzyjające tym zadaniom podstawowe zasady i formy. 

mj