Cel 5: równość płci i wzmocnienie pozycji kobiet

• Organizacje zajmujące się prawami kobiet i równością nie kryją, że ich brak wiąże się m.in. z przemocą, rezygnacją z pracy
• UPWr kwestie równościowe uznaje za strategiczne i wpisał je do Planu Równości, powiązał z wyróżnieniem przyznanym przez Komisję Europejską „HR Excellence in Research” i planem działań EU GREEN
• Badania Banku Światowego pokazują, że zwiększenie udziału kobiet z wykształceniem średnim o 1 procent zwiększa roczny wzrost dochodów per capita o 0,3 punktu procentowego

Zadania sprecyzowane w Agendzie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 dla 5. Celu Zrównoważonego Rozwoju dotyczą strategicznych działań na rzecz równości płci – od zakończenia dyskryminacji we wszystkich formach wobec kobiet i dziewcząt, przez eliminację wszelkich form przemocy, handlu ludźmi, wykorzystywania seksualnego, przymusowe i wczesne małżeństwa, rytualne okaleczanie po docenienie nieodpłatnej opieki i pracy w domu poprzez zapewnienie usług publicznych, infrastruktury, ochrony socjalnej oraz przez promowanie wspólnej odpowiedzialności w gospodarstwie domowym i rodzinie, zgodnie z krajowymi uwarunkowaniami. To także zapewnienie powszechnego dostępu do ochrony zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz korzystanie z praw reprodukcyjnych, oraz przeprowadzenie reform zapewniających kobietom równe prawa w dostępie do zasobów ekonomicznych, prawa własności, sprawowania kontroli nad gruntami i innym mieniem, usług finansowych, dziedziczenia oraz zasobów naturalnych, zgodnie z prawem krajowym.

To podstawa, którą nie zawsze dostrzega się z pozycji mieszkańca kraju wysoko rozwiniętego, choć kwestia systemowego oparcia na kobietach opieki, szczególnie nad osobami niepełnosprawnymi, chorymi, starszymi, organizowanej własnymi siłami i w domach jest od niedawna również tematem w Polsce. Od kilku lat coraz mocniej dochodzą do głosu środowiska opiekunów dzieci i dorosłych z niepełnosprawnościami, które domagają się zmiany państwowego wsparcia, zasiłków, dostępu do rehabilitacji i specjalistycznego sprzętu.

77 proc. Polaków i Polek uważa, że najważniejszą rolą kobiety jest opieka nad domem i rodziną. W Danii natomiast tylko 14 proc. ma podobne poglądy, zaś w Szwecji jedynie 11 proc.

Z punktu widzenia uczelni czy szerzej, szkolnictwa wyższego i jego oddziaływania na otoczenie zewnętrzne, istotne są kolejne punkty 5. Celu Zrównoważonego Rozwoju. To zapewnienie kobietom pełnego i efektywnego udziału w procesach decyzyjnych na wszystkich szczeblach w życiu politycznym, ekonomicznym i publicznym oraz równe szanse w pełnieniu funkcji przywódczych.

Przemoc i praca

Agenda 2030 nie pozostawia wątpliwości – równość płci to nie tylko powszechne prawo człowieka To także fundament zrównoważonego świata, w którym ludzie będą żyć w pokoju i dobrobycie. Statystyka, w tym również kryminalna, pozbawia jednak złudzeń, co do faktycznego stanu. Co piąta kobieta w wieku 15–49 lat przyznaje, że w ciągu 12 miesięcy doświadczyła przemocy fizycznej lub seksualnej ze strony partnera. W 49 krajach nie ma obecnie przepisów chroniących kobiety przed przemocą domową. W Polsce, według danych Centrum Praw Kobiet, co 40 sekund jakaś kobieta doświadcza przemocy. 19 proc. Polek doświadcza przemocy od obecnego lub byłego partnera, w większości przypadków współofiarami są dzieci. Rocznie ponad 400 kobiet umiera w wyniku przemocy – jedne giną z rąk swoich oprawców, inne popełniają samobójstwo.

Coraz więcej wiadomo też o przemocy ekonomicznej – według danych Niebieskiej Linii istnieje silna korelacja pomiędzy zatrudnieniem kobiety a doświadczeniem przemocy, zwłaszcza ekonomicznej. W Polsce aktywność zawodowa kobiet – czyli udział pracujących lub aktywnie poszukujących pracy w wieku 15-64 lata w populacji – według danych Eurostatu należy do najniższych w Europie. Dla przykładu – w 2018 roku wyniosła 63 proc. Za nami są tylko Chorwacja (62 proc.), Grecja (60 proc.), Rumunia (58 proc.) i Włochy (56 proc.). Ponad 75 proc. niepracujących i nieposzukujących pracy kobiet jako powód pozostania w domu podaje opiekę nad dziećmi i inne obowiązki rodzinne. Dla porównania: w Szwecji odpowiedziało tak tylko 18 proc. pytanych kobiet. I co istotne w tej kwestii, aż 77 proc. Polaków i Polek uważa, że najważniejszą rolą kobiety jest opieka nad domem i rodziną. W Danii natomiast tylko 14 proc. ma podobne poglądy, zaś w Szwecji jedynie 11 proc.

W Polsce aktywnych zawodowo I kwartale 2020 roku było blisko 17 mln osób, 40 proc. z nich mieszkało na wsi, 60 proc. w miastach, z czego kobiety stanowiły 45 proc. Z ogólnej liczby aktywnych zawodowo kobiet 37 proc. mieszkało na wsi, a 63 proc. w miastach, co pokazuje, że sytuacja kobiet na wsi jest dużo bardziej złożona niż kobiet zamieszkujących miasta.

Logo HR i równość

Jednym z czynników, które zmieniały sytuację kobiet, był oczywiście dostęp do wykształcenia, który dzisiaj wydaje się czymś oczywistym. Dzisiaj odsetek Polek z grupy wiekowej 25-64 lata, które mają wyższe wykształcenie wynosi 38,8 proc. i jest wyższy niż średnia w 27 krajach Unii Europejskiej (35,2 proc.). Natomiast odsetek mężczyzn w wyższym wykształceniem wynosi 26,9 proc. i jest niższy od średniej unijnej (30,4 proc.). Od kilku lat kobiety stanowią 58 proc. wszystkich studentów w Polsce i 63 proc. absolwentów uczelni wyższych. Jak te dane można odnieść do Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu?

Uczelnia w 2017 roku otrzymała od Komisji Europejskiej wyróżnienie „HR Excellence in Research”, które związane jest z realizacją polityki równościowej i wiąże się z wprowadzeniem wewnętrznych regulacji, uwzględniających założenia Europejskiej Karty Naukowca i Kodeksu Postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych. Kolejnym krokiem było przyjęcie Planu Równości Płci na lata 2022-2024, który wpisuje się w priorytety Strategii Komisji Europejskiej na rzecz Równości Płci na lata 2020-2025, określającej wizję, cele polityki i działania mające na celu osiągnięcie konkretnego postępu w zakresie równości płci w Europie i osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju. Plan jest równocześnie odpowiedzią na wymóg Dyrekcji Generalnej ds. Badań Naukowych i Innowacji KE, zgodnie z którym każda uczelnia, jednostka badawcza oraz podmiot administracji publicznej, muszą posiadać plan na rzecz równości płci, aby uzyskać dostęp do finansowania badań w ramach kolejnego programu „Horyzont Europa”. Z raportu UPWr dotyczącego planu równościowego na uczelni wynika, że kobiety dominują w administracji i na stanowiskach nienauczycielskich – to ponad 70 procent. W przypadku pracowników naukowych, do doktoratu włącznie, kobiety stanowią ok. 56 procent, ale już w grupie profesorów ponad 70 proc. to mężczyźni. Za to w obszarze kadry zarządzającej jest parytet: dwóch prorektorów mężczyzn i dwie kobiety na takich stanowiskach.

W 2023 roku prorektor UPWr ds. umiędzynarodowienia prof. Anna Chełmońska-Soyta przybliżając Plan Równości Płci na UPWr, wyjaśniała, że w raporcie Komisji Europejskiej THE SHE wprost pokazano m.in. różnice w obecności kobiet w nauce, szczególnie wyraźne w ciałach decyzyjnych.

– Poza tym raport wprost pokazywał, że w hierachii akademickiej, im wyżej w karierze, w sensie stanowisk, tym mniej kobiet – mówiła prorektor UPWr, dodając, że zdecydowanie mniej kobiet studiuje i pracuje naukowo na kierunkach technicznych, inżynierskich, postrzeganych jako męskie.

Na UPWr widać to np. na kierunkach odnawialne źródła energii i gospodarka odpadami, technika rolnicza i leśna. Stąd też m.in. narodziła się koncepcja jednego z celów, jaki ma zostać osiągnięty w ramach konsorcjum EU GREEN, realizującego misję uniwersytetów europejskich. To zwiększenie liczby kobiet na studiach inżynierskich, stereotypowo kojarzonych z mężczyznami. EU GREEN, szczególnie w obszarze roboczym WP7„Dostępność-różnorodność-włączanie”, ale również w innych obszarach, silnie akcentuje działania zmniejszające dysproporcje wynikające z różnicy płci, w tym np. dbanie o równowagę płci w komisjach konkursowych oceniających wnioski projektowe, radach i innych gremiach decyzyjnych.

Przeciwko dyskryminacji

Już w 2019 roku, kiedy na UPWr powoływano do życia Komisję ds. przeciwdziałania dyskryminacji, podkreślano, że ma ona m.in. zdiagnozować i wyłapać kluczowe dla nierówności, czy patrząc bardziej pozytywnie, równości momenty w ścieżce kariery naukowców i obszary. Wtedy było jasne, że pierwszym takim punktem są staże i wymogi dotyczące post-doków, związanych z wyjazdami na inne uczelnie, najczęściej zagranicę.

– Zgadzamy się w tej podstawowej kwestii: staż zagraniczny w naszej rzeczywistości geopolitycznej jest niezbędny do tego, by budować międzynarodową karierę naukową. Wciąż jesteśmy zbyt słabymi partnerami, żeby móc budować karierę w jednym miejscu. Oczywiście im bardziej będziemy umiędzynarodowieni, tym bardziej laboratoria będą otwarte na naukowców ze świata, ale to wciąż jest nasz cel, a nie rzeczywistość. Statystyki są bezwzględne, nasze prace tworzone w kooperacji z partnerami zagranicznymi są lepiej cytowane, a to z kolei przekłada się na oceny wydziałów i całej uczelni. Dlatego też zdajemy sobie sprawę, że właśnie w tym momencie kariery zawodowej musimy kobiety wspierać. To wsparcie oznacza tak naprawdę zmianę mentalności, również partnerów, otwarcie chociażby na podział obowiązków. To jest też wsparcie ze strony uczelni – tłumaczyła wtedy prof. Anna Chełmońska-Soyta, zaangażowana w utworzenie Komisji ds. przeciwdziałania dyskryminacji.

Z raportu UPWr dotyczącego planu równościowego na uczelni wynika, że kobiety dominują w administracji i na stanowiskach nienauczycielskich – to ponad 70 procent. W przypadku pracowników naukowych, do doktoratu włącznie, kobiety stanowią ok. 56 procent, ale już w grupie profesorów ponad 70 proc. to mężczyźni

Z artykułu Małgorzaty Juchniewicz pt. „Stan edukacji dziewcząt i kobiet na świecie” można się dowiedzieć, że co roku 57 milionów dzieci w wieku 6-11 lat nie chodzi do szkoły – ponad 30 milionów z nich to dziewczynki. 150 milionów dzieci uczęszczających do szkół zrezygnuje z nauki przed ukończeniem szkoły podstawowej – co najmniej 100 milionów z nich to dziewczynki. Tylko w 36 z 155 krajów rozwijających się wskaźnik kończenia szkoły podstawowej wynosi 100 procent. Jednocześnie badania Banku Światowego nad 100 państwami pokazują, że zwiększenie udziału kobiet z wykształceniem średnim o 1 procent zwiększa roczny wzrost dochodów per capita o 0,3 punktu procentowego. To znaczna kwota biorąc pod uwagę, że wzrost dochodów na mieszkańca w krajach rozwijających się rzadko przekracza 3 procent w skali rocznej. Zapewnienie dziewczętom jednego dodatkowego roku kształcenia (ponad średnią dla danego regionu), zwiększa ich zarobki o 10-20 procent. A zdaniem ekonomisty z Uniwersytetu Yale Paula Schultza, zysk – wyrażający się poprzez wyższe wynagrodzenie – z dodatkowego kształcenia jest podobny, jeśli nie nieco wyższy, dla kobiet niż dla mężczyzn.

• 

  Cel 3: Dla dobrego zdrowia

  Wśród 17. Celów Zrównoważonego Rozwoju przyjętych przez Organizację Narodów Zjednoczonych w 2015 roku trzeci dotyczy zdrowia – na każdym etapie życia i promowania dobrobytu.

• 

  EU-GREEN – UPWr, zrównoważony rozwój i Europejska Sieć Uniwersytetów

  Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu wraz z ośmioma europejskimi uczelniami stara się o wejście do Europejskiej Sieci Uniwersytetów. Wniosek do Komisji Europejskiej składać będzie koordynator konsorcjum – Universidad de Extremadura z Hiszpanii.