Cel 6: dostęp do wody

Szósty na liście Celów Zrównoważonego Rozwoju przedstawionych przez Organizację Narodów Zjednoczonych w 2015 roku jest cel związany z wodą. Zgodnie z nim do 2030 roku każdy człowieka na świecie powinien mieć dostęp do czystej wody, co tak naprawdę oznacza odpowiednie warunki sanitarne, wzrost bezpieczeństwa milionów ludzi, którzy wciąż chorują i umierają z powodu niedostatku wody i jej nieodpowiedniej jakości. Według danych ONZ ponad 2 miliardy ludzi żyje na obszarach, gdzie istnieje ryzyko ograniczonego dostępu do wody pitnej, a do 2050 roku co najmniej co czwarta osoba na świecie będzie mieszkać w kraju dotkniętym chronicznym lub okresowym deficytem wody pitnej. Susza dotyka jedne z najbiedniejszych rejonów świata, co tylko potęguje występowanie głodu i niedożywienia, ale też drastycznie ogranicza dostęp do edukacji na poziomie podstawowym, szczególnie dla dziewczynek i kobiet, których jednym z ważniejszych zadań jest zapewnienie najbliższym odpowiedniej ilości wody. Codziennie.

Mieszkańcy krajów wysoko rozwiniętych nie muszą wiedzieć, że trzy spośród dziesięciu osób na świecie nie mają dostępu do bezpiecznej wody pitnej, 2,4 miliarda ludzi nie ma dostępu do podstawowych urządzeń sanitarnych, takich jak toalety czy latryny, a co najmniej 892 miliony ludzi nadal załatwia się na wolnym powietrzu. Konsekwencje braku toalet z perspektywy Europy mogą szokować, bo niekoniecznie dotyczą tylko kwestii sanitarnych. Od głośnego na całym świecie gwałtu, do jakiego doszło w New Dehli w 2012 roku – jego ofiara, młoda kobieta, zmarła po 13 dniach walki o jej życie – Zachód systematycznie jest informowany, że konieczność wychodzenia za potrzebą jest śmiertelnie niebezpieczna nie tylko w Indiach. Szacuje się, że codziennie z powodu biegunki i jej powikłań związanych z brakiem dostępu do czystej wody lub złymi warunkami sanitarnymi umiera 1000 dzieci, najwięcej w Afryce.

Co jeszcze nam mówią dane? W latach 1990–2015 liczba ludzi korzystających z ulepszonych źródeł wody pitnej wzrosła z poziomu 76% do 91%. Wciąż jednak 40% światowej populacji zmaga się z niedostatkiem wody i co więcej, ta liczba będzie rosła wraz ze wzrostem temperatur i zmniejszaniem się zasobów wodnych. Już teraz ponad 1,7 miliarda ludzi żyje w dorzeczach rzek, w których zużywa się więcej wody, niż jej przybywa. Ponad 80% nieoczyszczonych ścieków trafia wprost do rzek lub morza, jednocześnie ok. 70% wody używanej do nawadniania pochodzi z rzek, jezior i podziemnych źródeł. Niedobory wody czy też jej zła jakość to jedna strona medalu – powodzie i inne katastrofy powiązane z wodą odpowiadają za 70% przypadków śmierci w czasie klęsk żywiołowych.

Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 wyznaczyła konkretne zadania do realizacji celu 6. to zapewnienie powszechnego i sprawiedliwego dostępu do bezpiecznej wody pitnej po przystępnej cenie; zapewnienie dostępu do odpowiednich i godziwych warunków sanitarnych i higienicznych dla wszystkich oraz wyeliminowanie praktyki defekacji na świeżym powietrzu (ze zwróceniem szczególnej uwagi na potrzeby kobiet, dziewcząt i osób żyjących we wrażliwych sytuacjach). To także poprawa jakości wody poprzez redukcję zanieczyszczeń, likwidowanie wysypisk śmieci, ograniczenie stosowania szkodliwych substancji chemicznych i innych szkodliwych materiałów; zmniejszenie o połowę ilości nieoczyszczonych ścieków,  podniesienie poziomu recyklingu i bezpiecznego ponownego użytkowania materiałów w skali globalnej; podniesienie efektywności wykorzystywania wody we wszystkich sektorach oraz zapewnienie zrównoważonego poboru wody i dostawy wody pitnej.

Na liście zadań jest także wdrożenie zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi na wszystkich poziomach, w tym poprzez współpracę transgraniczną; zapewnienie ochrony i odnowy ekosystemów zależnych od wody (w tym terenów górskich, lasów, terenów podmokłych, rzek, jezior i wód podziemnych); rozszerzenie międzynarodowej współpracy i wspieranie potencjału krajów rozwijających się, który umożliwi im opracowanie i wdrożenie programów związanych z gromadzeniem wody, jej odsalaniem, ale też efektywną gospodarkę wodną, oczyszczanie ścieków, recykling i technologie ponownego wykorzystania wody. W agendzie zapisano także wspieranie i wzmocnienie udziału lokalnych społeczności w poprawie gospodarowania zasobami wodnymi i infrastruktury sanitarnej.

Jak w kontekście tego celu wyglądają działania naukowców z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu? Opracowali dwa katalogi dobrych praktyk –zasady zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi w obszarze zabudowanym stworzyli dla inwestorów, projektantów i decydentów, oraz dla mieszkańców.

Katalog dobrych praktyk „Zasady zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi w obszarze zabudowanym” powstał na zlecenie Departamentu Zrównoważonego Rozwoju Urzędu Miejskiego we Wrocławiu i Biura Wody i Energii. Blisko 150-stronicowe opracowanie dotyczy rozwiązań pozwalających lokalnie zagospodarowywać wody opadowe poprzez retencję, infiltrację czy ponowne wykorzystanie tych wód do celów gospodarczych. Wrocław był jednym z 44 polskich miast, które zakwalifikowały się do ogólnopolskiego programu adaptacji do zmian klimatu. Jego  realizacja w latach 2017-2019, doprowadziła do opracowania dla stolicy Dolnego Śląska planu działań. W Miejskim Planie Adaptacji Do Zmian Klimatu (MPA) znalazły się również dobre praktyki, które uwzględniają hydrologiczne potrzeby miasta.

Katalog dobrych praktyk „Zasady zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi w obszarze zabudowanym” opracował zespół w składzie: prof. Krzysztof Lejcuś (kierownik projektu), prof. Ewa Burszta-Adamiak, dr hab. inż. Katarzyna Wróblewska, dr inż. Henryk Orzeszyna, Michal Śpitalniak, Daria Marczak, Jakub Misiewicz oraz Joanna Dobrzańska. Znalazły się w nim informacje, jak rozpoznać warunki gruntowe na działce, wyliczyć wielkość spływu, wybrać sposób zagospodarowania wód opadowych i roztopowych oraz jakie wybrać rośliny do nasadzeń. Przygotowano też 16 konkretnych rozwiązań do zastosowania, nie tylko z opisem technicznym, ale też korzyściami i ograniczeniami każdego z wariantów, czy listą niezbędnych materiałów potrzebnych do realizacji. Rok później – w 2021 – naukowcy z UPWr udostępnili kolejny katalog dobrych praktyk zrealizowany w ramach programu „Złap deszcz”.

A to nie jedyne działania. W ramach europejskiego projektu WATERAGRI zespół w składzie dr Wiesław Fiałkiewicz, dr Arkadiusz Głogowski i prof. Agnieszka Medyńska-Juraszek opracowali model numeryczny zlewni, na której terenie znajduje się gospodarstwo rolne, aktualnie zaś realizują unijny projekt, w który zaangażowanych jest 20 podmiotów z 12 krajów. FARMWISE realizowany w ramach europejskiego programu Horyzont Europa, dotyczy przyszłościowego zarządzania zasobami rolniczymi i innowacji w zakresie wody na rzecz zrównoważonej Europy.

W grudniu 2023 roku Daria Marczak obroniła pracę doktorską, zamykając pierwszy cykl badań nad trwałością biodegradowalnych geokompozytów (BioWAG) i ich rolą we wspieraniu wegetacji traw w warunkach rzeczywistych. Wyniki potwierdziły, że zastosowanie włóknin na bazie naturalnych włókien odpadowych, takich jak wełna, juta i len, pozwala na stopniową ich biodegradację w glebie, zwiększając jednocześnie żyzność gleby i wydajność roślin. Rok przed obroną Daria Marczak, wtedy jeszcze doktorantka z Instytutu Inżynierii Środowiska na Wydziale Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji zdobyła stypendium im. Mariana Suskiego przyznawane w ramach wrocławskiego Studenckiego Programu Stypendialnego.

W 2020 roku prof. Krzysztof Lejcuś, dyrektor Instytutu Inżynierii Środowiska, został wyróżniony podczas Forum Inteligentnego Rozwoju Polska Nagroda Inteligentnego Rozwoju w kategorii „Naukowiec przyszłości – badania aplikacyjne”. Nagrodzono go za działania podjęte w ramach realizacji projektu GEOSAP „Hydrobox 2.0 – innowacyjna technologia wspomagająca oszczędzanie wody i wegetację roślin”. Technologia, opatentowana w Unii Europejskiej, pozwala oszczędzać wodę w rolnictwie, zieleni miejskiej, ale też ma znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa budowli hydrotechnicznych, skarp i nasypów.

Ale za wpisujące się w realizację celu 6. z pakietu Celów Zrównoważonego Rozwoju można też uznać stworzenie wirtualnej repliki systemów ziemskich (cyfrowego bliźniaka) do symulacji i przewidywania m.in. „pogodowych i klimatycznych” scenariuszy – jeden z głównych celów inicjatywy Destination Earth Komisji Europejskiej na UPWr realizuje prof. Witold Rohm. To na UPWr uczelnia razem z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA) zaprosili najlepszych specjalistów z hydrologii z całego świata, by mogli poszerzyć swoje kompetencje w dziedzinie teledetekcji środowiska oraz analizy potencjalnych zagrożeń związanych z wodą. Szkolenie stanowiło integralną część programu EO Science for Society w ramach inicjatywy ESA FutureEO.

Równie istotne z punktu widzenia realizacji celu 6. są też badania prowadzone przez prof. Krzysztofa Grzymajłę z Katedry Biochemii i Biologii Molekularnej (grant realizowany w ramach programu Sonata Bis 10 Narodowego Centrum Nauki), który zajmuje się relacjami pomiędzy gospodarzem, patogenem i mikrobiomem gospodarza w pierwszych etapach zakażenia pałeczkami Salmonella, odpowiadającymi za zakażenia u blisko 200 milionów ludzi rocznie. W krajach rozwijających się, szczególnie w Afryce, odpowiadają one za wysoki odsetek zgonów wśród dzieci z powodu odwodnienia wskutek biegunki. Tylko w Unii Europejskiej straty wywołane salmonellozami szacuje się na blisko 3 miliardy euro rocznie – zgodnie z zaleceniami służb sanitarnych, stada ptaków czy zwierząt hodowlanych, u których stwierdza się zakażenie pałeczkami Salmonella należy wybić.

Ale oprócz badań UPWr prowadzi także działania popularyzatorskie – obok organizacji Światowego Dnia Wody na uczelni, problemowi suszy, powodzi, jakości wody poświęcono kilka podcastów z udziałem naukowców z UPWr, nagrywanych w cyklu „Mamy zielone pojęcie”. W pierwszym, inaugurującym dyskutowano o tym, czy woda jest dobrem, towarem, czy też trudnym do okiełznania żywiołem, przypominając, że od 2010 roku dostęp do wody pitnej jest fundamentalnym prawem człowieka. W innym rozmawiano o tym, jaką rolę pełnią rzeki, jaki mają wpływ na człowieka i środowisko, czy renaturyzacja jest możliwa, jak wygląda system ochrony rzek i co robić w przypadku zauważenia skażenia rzeki.

• 

  Cel 5: równość płci i wzmocnienie pozycji kobiet

  Piąty Cel Zrównoważonego Rozwoju dotyczy równości płci i wzmocnienia pozycji kobiet i dziewcząt. Na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu polityka równościowa zapisana jest (i realizowana) m.in. w celach równościowych przyjętych przez konsorcjum EU GREEN, którego uczelnia jest członkiem, ale też w Planie Równości.

• 

  Zrównoważony Rozwój. Cel 4: jakość edukacji

  Agenda 2030, czyli cele zrównoważonego rozwoju ustanowione przez Organizację Narodów Zjednoczonych, w punkcie czwartym dotyczy edukacji – na wysokim poziomie. I promocji uczenia się przez całe życie.