City&Co, czyli jak stworzyć miasto przyjazne seniorom

• W międzynarodowym projekcie, w którym uczestniczą naukowcy z UPWr, liderem jest The Hague University of Applied Science
• Badacze będą analizować jakość życia seniorów we Wrocławiu, Krakowie, Bukareszcie i Hadze
• Cel projektu: stworzenie narzędzi wspierających politykę senioralną na poziomie samorządów i NGO's
• Trzyletnie badania są realizowane dzięki współpracy JPI Urban Europe i Narodowego Centrum Nauki

Narodowe Centrum Nauki z siecią JPI Urban Europe współpracuje od 2015 roku. Efektem tej siedmioletniej współpracy jest finansowanie międzynarodowych zespołów realizujących badania interdyscyplinarne dotyczące problemów i wyzwań, z jakimi mierzą się współczesne miasta i tereny zurbanizowane. W ostatnim konkursie EN-UTC Call 2021 składane wnioski musiały dotyczyć budowy i rozwoju kompetencji w zakresie transformacji miast i obszarów zurbanizowanych, a ich tematyka takich zagadnień jak: Urban circular economies, Community-based developments and urban innovation ecosystems, Robust and resilient urban infrastructure and built environment. O pieniądze mogły walczyć konsorcja międzynarodowe, złożone z co najmniej trzech zespołów naukowców, pochodzących z co najmniej trzech krajów biorących udział w konkursie.

Miasto i starzejący się mieszkańcy

Ostatecznie na konkurs wpłynęły 152 wnioski (w 50 z nich w pracach badawczych mieli uczestniczyć naukowcy z Polski). Finansowanie – 16,8 miliona euro – zdobyło 16 z nich. W pięciu projektach biorą udział polscy badacze, którzy łącznie dostaną wsparcie finansowe w wysokości 4,8 miliona złotych (NCN prawie 4 miliony).

Wśród nagrodzonych projektów znalazł się „City&Co: Older Adults Co-Creating a Sustainable Age-friendly City”, w którym uczestniczy zespół naukowców z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu pod kierunkiem prof. Jana Kazaka z Instytutu Gospodarki Przestrzennej. Liderem zespołu po stronie polskiej jest Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (prof. Jolanta Perek–Białas). Projekt będzie realizowany z udziałem partnerów z Holandii i Rumunii.

– Liderem całego projektu jest prof. Joost van Hoof z The Hague University of Applied Sciences, który jest też afiliowany przy naszej uczelni i Wiodącym Zespole Badawczym: Zrównoważone Miasta i Regiony (SCR) – mówi prof. Jan Kazak i dodaje, że w zwycięskim projekcie badania będą prowadzić naukowcy z Holandii, Polski i Rumunii, skupiając się na czterech miastach: Hadze, Wrocławiu, Krakowie oraz Bukareszcie.

To co interesuje międzynarodowy zespół badawczy to temat starzejącego się społeczeństwa i wyzwania, jakie są z tym procesem związane.

Prof. Jan Kazak: – Miasta, w których żyjemy, cechują się zróżnicowaną strukturą przestrzenną. Poszczególne osiedla powstawały w różnych okresach, kiedy to dominowały odmienne koncepcje zagospodarowania przestrzeni. Cechą wspólną tych różnych fragmentów miast jest fakt, że zaprojektowane i wybudowane zostały w momencie, gdy średnia długość życia mieszkańców była znacznie niższa niż obecnie. Według danych Banku Światowego oczekiwana długość życia w 1960 roku wynosiła 52 lata, podczas gdy w 2020 roku było to już blisko 73 lata. Z tego też powodu planiści miejscy przez lata nie brali pod uwagę potrzeb starzejącego się społeczeństwa, które obecnie w nim żyje. Dzisiaj wiadomo, że w samym Wrocławiu osoby po 60. roku życia stanowią ponad 1/4 mieszkańców, a blisko 20 tysięcy z nich to osoby powyżej 85. roku życia.

Cztery miasta, różne konteksty

W projekcie polsko-holendersko-rumuńskim każda uczelnia, wykorzystując swoje doświadczenie, odpowiada naukowo za inny obszar realizowanego projektu, natomiast działania realizowane w każdym z czterech miast będą tożsame. Badacze z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu stworzą narzędzie informatyczne, które będzie miało na celu wsparcie władz samorządowych w procesie podejmowania decyzji odnośnie lokalnej polityki senioralnej.

– To ustandaryzowane narzędzie będzie stworzone dla każdego z czterech miast. Realizacja techniczna i koordynacja jego wdrożenia stoi po naszej stronie, ale mając w zespole takich ekspertów jak Grzegorz Chrobak, dr Małgorzata Świąder i prof. Szymon Szewrański jestem spokojny o merytoryczną część projektu – mówi prof. Jan Kazak.

Cztery miasta, w których będą prowadzone badania to jednocześnie trzy różne państwa z odmienną historią, bagażem kulturowym i cywilizacyjnym. Trzy z nich: Bukareszt, Kraków i Wrocław do 1989 roku znajdowały się za żelazną kurtyną. Jednocześnie jednak system komunistyczny w Polsce i Rumunii różnił się opresyjnością i to mimo wprowadzenia w tym pierwszym państwie stanu wojennego. Upadek systemu też wyglądał inaczej – w Rumunii Nicolae Ceaușescu i jego żona Elena zostali rozstrzelani.

– W samej Polsce też mamy szalenie ciekawy kontekst. Kraków to miasto z trwałym korzeniem społecznym, podczas gdy Wrocław przeszedł wymianę ludności po II wojnie światowej – mówi prof. Kazak i dodaje, że właśnie dlatego w badaniach jednym z istotnych elementów będzie walidacja międzykulturowa. – Bo o ile w przypadku Polski możemy mówić o homogenizacji etnicznej, to już w Hadze mamy wieloetniczne i wielokulturowe społeczeństwo, co oczywiście wynika chociażby z kolonialnej historii, ale jest tam też duża mniejszość polska. Dodatkowo Holandia to kraj protestancki, podczas gdy w Polsce, według dostępnych statystyk, większość mieszkańców związana jest z Kościołem katolickim. Rumunia to dla odmiany kraj z dominującym udziałem osób prawosławnych. Bardzo jesteśmy ciekawi, jak te wszystkie elementy wpływają na miejsce seniorów w mieście – podkreśla prof. Jan Kazak.

Narzędzie nie tylko dla samorządów

Projekt realizowany będzie przez trzy lata i wykorzystywać będzie podejście tzw. nauki obywatelskiej (ang. citizen science). Są to badania naukowe, w których wolontariusze współpracują z badaczami zawodowymi. To nie wyłącznie naukowcy samodzielnie, na podstawie przeanalizowanych danych, mają wskazywać rozwiązania. Ich zadaniem jest stworzenie warunków do tego, żeby to lokalna społeczność, na podstawie właściwie zaprojektowanej ścieżki postępowania, sama potrafiła sformułować swoje potrzeby, wyzwania i kierunki przyszłych działań dla stworzenia przyjaźniejszego miasta. Projekt obejmuje badania prowadzone w czterech miastach, ale też wymianę między nimi i to nie tylko pomiędzy uczelniami, ale też urzędnikami samorządowymi, przedstawicielami NGO’sów, które pracują z seniorami i dla seniorów oraz samych seniorów. W ten sposób przewidziano osiągnięcie kolejnego z założonych celów projektu – wzajemne uczenie się lokalnych ambasadorów zmiany w polityce senioralnej, tak, by mogli oni zbudować swoje sieci kontaktów i wymieniać się doświadczeniami.

– Naszym założeniem w ramach tego projektu jest nie tylko przygotowanie następnych publikacji naukowych w tematyce starzejącego się społeczeństwa w miastach, bo w tym obszarze już do tej pory jesteśmy bardzo aktywni, ale także realny wpływ na kształtowanie polityki senioralnej w miastach. Światowa Organizacja Zdrowia utworzyła sieć Age Friendly Cities, miast przyjaznych seniorom. Wrocław do tej sieci należy od 2018 roku. To pokazuje, że władze samorządowe widzą potrzebę działania w tym obszarze, co bardzo mnie cieszy. Liczę, że wnioski płynące z badań będą pomocne w lepszym zidentyfikowaniu realnych problemów wrocławskich seniorów, a współpraca z Wrocławskim Centrum Seniora podczas realizacji projektu przełoży się na utylitarny charakter naszych prac – tłumaczy naukowiec z Instytutu Gospodarki Przestrzennej UPWr.

Prof. Kazak nie kryje, że kluczowa dla kształtowania zrównoważonej polityki miejskiej, jest zmiana myślenia. Najlepszym tego przykładem może być inny aspekt funkcjonowania miasta, związany z ruchem rowerowym. Jeszcze kilkanaście lat temu potencjalni klienci nowo realizowanych inwestycji zadawali pytanie, czy są przewidziane rowerownie. Teraz częściej można usłyszeć pytanie, gdzie są one przewidziane.

– Jeśli uda się nam dojść do podobnej sytuacji w przypadku tworzenia miast przyjaznych dla osób starszych i senior będzie dla nas jednym z oczywistych odbiorców naszej pracy w zrównoważonym zarządzaniu przestrzenią, to będzie to zmiana, której naprawdę nam potrzeba – mówi prof. Jan Kazak.

Europejska sieć badawcza

JPI Urban Europe, w ramach którego realizowany będzie projekt badawczy „City&Co: Older Adults Co-Creating a Sustainable Age-friendly City”, powstało w 2010 roku, by sprostać dzisiejszym globalnym wyzwaniom miejskim dzięki stworzeniu europejskiego centrum badań i innowacji, które dzięki skoordynowanym badaniom stworzy rozwiązania dla europejskich miast. Aktualnie do JPI Urban Europe należy 20 krajów, z których 14 jest członkami a pięć ma status obserwatorów. Te pierwsze to Austria, Belgia, Cypr, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Włochy, Łotwa, Holandia, Norwegia, Rumunia, Słowenia, Szwecja i Wielka Brytania. Te drugie to Estonia, Polska, Portugalia, Hiszpania i Turcja. Członkiem JPI Urban Europe jest też Komisja Europejska, która w 2008 roku uruchomiła tzw. wspólne programowanie. To instrument stworzony z myślą o realizacji Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA), której celem jest promowanie strategicznej współpracy między państwami członkowskimi UE i krajami stowarzyszonymi. Jego celem jest zmniejszenie rozdrobnienia badań naukowych, przy jednoczesnym wzmocnieniu projektów badawczych i innowacyjnych poprzez dobrowolną współpracę krajów i podmiotów europejskich oraz dostosowanie ich narodowych interesów. Do tej pory JPI Urban Europe przeznaczyła 116,8 miliona euro na 111 projektów, skupiających 765 beneficjentów z 35 krajów w Europie.

kbk