Naukowcy dla bioróżnorodności

• Deklaracja ICA przed 15. Konferencją ONZ w sprawie Różnorodności Biologicznej COP 15
• Bioróżnorodność to kwestia ważna również dla naukowców z UPWr
• Światowe Forum Ekonomiczne: prawie połowa światowego PKB – ok. 40 bln euro – zależy od zasobów środowiska naturalnego

Strategię odbudowy bioróżnorodności Komisja Europejska przedstawiła w maju 2020 roku. Zgodnie z nią państwa Unii Europejskiej do 2030 r. mają podjąć wiele działań, które nie tylko mają chronić przyrodę, ale też są jednym z kluczowych elementów europejskiego zielonego ładu. Najważniejsze to utworzenie obszarów chronionych (co najmniej 30 procent unijnych terenów lądowych i morskich) i rozszerzenie aktualnych obszarów Natura 2000, zrekultywowanie zdegradowanych ekosystemów, m.in. poprzez ograniczenie o 50 proc. użycia pestycydów i ryzyka z tym związanego, czy zasadzenie 3 mld drzew w całej Unii. KE zdecydowała także o przeznaczaniu co roku 20 mld euro na ochronę i promocję bioróżnorodności z funduszy unijnych oraz środków krajowych i prywatnych.

Politycy i naukowcy jednym głosem

Dwa lata po przyjęciu tego dokumentu, w październiku 2022 r. na szczycie Organizacji Narodów Zjednoczonych uzgodniono stanowisko w sprawie bioróżnorodności, a 29 listopada Unia Europejska wraz Organizacją Państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (OACPS) wspólnie zaapelowały o porozumienie na rzecz ochrony różnorodności biologicznej. Coroczna konferencja rektorów ICA, czyli stowarzyszenia europejskich uczelni przyrodniczych wpisuje się w te działania – podczas spotkania w Kownie nie tylko dyskutowano o podejmowanych globalnie działaniach, ale też przyjęto stanowisko, zgodnie z którym problematyka ochrony bioróżnorodności ma być mocniej upowszechniania w środowiskach akademickich.

7 grudnia w Kanadzie rozpoczyna się 15. Konferencja ONZ w sprawie Różnorodności Biologicznej (COP 15), która ma przyjąć globalne ramy na okres po 2020 roku – w Montrealu spotkają się przedstawiciele blisko 200 państw. Przewidziane podczas szczytu cele mają określić kierunek światowych działań na rzecz ochrony i przywracania zasobów przyrodniczych w następnej dekadzie. W Kownie przyjęto deklarację w związku z COP 15. Rektorzy uczelni zrzeszonych w ICA deklarują w niej m.in. dzielenie się wiedzą na temat różnorodności biologicznej, jej dziedzictwa, trendów i dynamiki oraz funkcjonalnego znaczenia dla trwałości ekosystemów naturalnych i miejskich. Akcentują także połączenie podstawowych badania nad bioróżnorodnością z poszukiwaniem rozwiązań opartych na przyrodzie, co przyczyni się do ochrony, odbudowy i zwiększania różnorodności biologicznej wraz z neutralnością klimatyczną i zrównoważoną produkcją żywności w zrównoważonej biogospodarce o obiegu zamkniętym.

Rektorzy zobowiązali się również do zachęcania studentów – przyszłych profesjonalistów i decydentów – nie tylko do zrozumienia znaczenia bioróżnorodności, ale też podejmowania działań na rzecz jej zachowania, przywrócenia i zwiększenia we wszystkich typach ekosystemów lądowych i morskich. Wiąże się to nie tylko z procesem edukacyjnym, ale także z zaangażowaniem się uczelni przyrodniczych w ochronę i zwiększanie różnorodności biologicznej na ich terenach uniwersyteckich, kampusach, czy też przestrzeniach miejskich – te działania mają być jednocześnie dobrymi przykładami i narzędziami dydaktycznymi.

W przyjętej deklaracji rektorzy napisali również: „Będziemy dążyć do aktywnej współpracy z Międzyrządową Platformą Naukowo-Polityczną ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (IPBES), Międzyrządowym Zespołem ds. Zmian Klimatu (IPPC), Komisją Europejską oraz z urbanistyką i innymi sektorami gospodarczymi i społecznymi w naszych regionach w całej Europie. Będziemy współpracować z przemysłem morskim, rolno-spożywczym, leśnym i biologicznym, by stymulować i wdrażać konkretne zmiany zarówno mentalne, jak i instytucjonalne, aby skutecznie ograniczyć, a nawet odwrócić tendencję spadkową różnorodności biologicznej i przyspieszyć przejście do społeczeństwa neutralnego dla klimatu o obiegu zamkniętym”.

Bioróżnorodność na UPWr

W działania na rzecz zachowania bioróżnorodności wpisują się również badania i projekty naukowców z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. W Instytucie Agroekologii i Produkcji Roślinnej UPWr opracowano standardy utrzymania terenów zieleni w miastach – we współpracy z Fundacją Sendzimira. Na zlecenie poznańskiego oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad opracowano z kolei monitoring kompensacji przyrodniczej, czyli m.in. utworzenie siedlisk łąk świeżych i odtworzenie siedliska łąki trzęślicowej. Naukowcy z tej jednostki uczestniczyli też w opracowaniu zasad kontroli i zwalczania inwazyjnych gatunków obcych wraz z przeprowadzeniem pilotażowych działań i edukacją społeczną – projekt finansowany był ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020.

Katedra Genetyki zajmuje się z kolei m.in. analizą zmienności genetycznej populacji hodowlanych głuszców w hodowli wolierowej głuszca w Wiśle,  bioróżnorodności i określeniem liczebności populacji głuszców w reintrodukowanej populacji Borów Dolnośląskich, czy strukturą genetyczną populacji popielicy Glis glis w Parku Narodowym Gór Stołowych. Naukowcy z tej jednostki prowadzą inwentaryzację ssaków i nadzór przyrodniczy przy modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego, planowanej budowie zbiorników przeciwpowodziowych w okolicy Kłodzka, czy przy remoncie linii kolejowej Opole-Kędzierzyn Koźle. Badali również zróżnicowanie i polimorfizm genetyczny wilka szarego, borsuka, bobra, kreta, żubra, ale także owiec i bydła – te ostatnie badane były w otulinie Parku Narodowego Gór Stołowych.

Od 15 lat ochroną głuszca w Polsce zajmuje się Zakład Hodowli Drobiu. Naukowcy z Instytutu Hodowli Zwierząt wykorzystują tu wiedzę i umiejętności dotyczące technik wspomaganego rozrodu, jakie zdobyli w pracy z ptakami użytkowymi. Wrocławski zespół pomaga ratować głuszce i cietrzewie nie tylko w Polsce i na Litwie, ale ostatnio też w Hiszpanii. W 2018 i 2020 roku wraz z Nadleśnictwem Wisła naukowcy z UPWr zorganizowali szkolenie dla pracowników Cantabrian Capercaillie Breeding Centre, których uczyli niezbędnych umiejętności, które mogą wykorzystać w ratowaniu głuszców kantabryjskich.

Kolejna jednostka – Katedra Rozrodu z Kliniką Zwierząt Gospodarskich pracuje nad ratowaniem ginących gatunków zwierząt, w szczególności tych z rodziny kotowatych. Dlaczego? Z 39 gatunków, aż 38 jest zagrożonych. Jedynie kot domowy nie jest bliski wyginięcia. Wraz z SGGW naukowcy z tego zespołu tworzą pierwszy i jedyny na świecie bank nasienia żubra w Banku Genów w Kostrzycy. A w ramach projektu Akademickiego Partnerstwa Międzynarodowego – NAWA powstała multicentryczna międzynarodowa platforma naukowa do efektywnego prowadzenia badań ScienceNet. Obok wrocławskiej weterynarii aktywnie uczestniczą w niej jedne z najlepszych wydziałów weterynaryjnych na świecie, m.in. z Uniwersytetu w Gandawie, Uniwersytetu Mediolańskiego, Krajowej Szkoły Weterynaryjnej Alfort w Paryżu, Uniwersytetu Wiedeńskiego, Uniwersytetu Stanu Iowa, czy też Uniwersytetu w Padwie.

Kolejna jednostka – Katedra Ogrodnictwa – zajmuje się m.in. badaniem wpływu czynników środowiskowych na kondycję drzew i krzewów oraz wpływu drzew i krzewów na mikroklimat obszarów przemysłowych lub zurbanizowanych. Naukowcy z nią związani nie tylko prowadzą badania agrotechniczne nad uprawą nowych taksonów drzew, krzewów i ozdobnych roślin zielnych, ale też zrealizowali projekty „Bioróżnorodność Opolszczyzny – skarbem dziedzictwa przyrodniczego”,  „Ogród Bioróżnorodności i zadrzewień przydrożnych starych alei czereśniowych we wsi Lipowa”, „Piastowski Ekoogród”, czy „Ołbiński Ogród Otwarty: wydobywamy, przewietrzamy i dzielimy się!”. Prowadzili także działania edukacyjne w celu zachowania starych saksońskich i polskich odmian owoców w regionie przygranicznym.

W trosce o przyszłość planety

Eksperci nie kryją, że bioróżnorodność jest niezbędna zarówno dla ludzi, jak i do celów ochrony środowiska i klimatu. Zapewnia żywność, wodę pitną i czyste powietrze, odgrywa ważną rolę w utrzymywaniu równowagi w przyrodzie, pomaga przeciwdziałać zmianie klimatu i zapobiegać rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych, co stało się szczególnie jasne w czasie pandemii COVID-19.

Według Światowego Forum Ekonomicznego prawie połowa światowego PKB (ok. 40 bln euro) zależy od środowiska naturalnego i jego zasobów. Mocno uzależnione od przyrody są największe sektory: budownictwo, rolnictwo i przemysł spożywczy, które razem generują w ramach światowej gospodarki blisko 7,3 bln euro. Jednocześnie aktywność człowieka wywołuje zanieczyszczenia, zmiany w siedliskach oraz zmiany klimatu, a te procesy i zjawiska wywierają presję na gatunki i ekosystemy. Zdaniem naukowców 1 mln gatunków roślin, owadów, ptaków i ssaków na całym świecie jest obecnie zagrożonych wyginięciem.

red. kbk, w materiale wykorzystano informacje ze stron Komisji Europejskiej

• 

  EU-GREEN – UPWr, zrównoważony rozwój i Europejska Sieć Uniwersytetów

  Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu wraz z ośmioma europejskimi uczelniami stara się o wejście do Europejskiej Sieci Uniwersytetów. Wniosek do Komisji Europejskiej składać będzie koordynator konsorcjum – Universidad de Extremadura z Hiszpanii.

• 

  UPWr podpisał deklarację ICA w sprawie klimatycznej neutralności

  Rektorzy i dziekani europejskich uczelni przyrodniczych podpisali podczas forum Stowarzyszenia Europejskich Uniwersytetów Przyrodniczych (ICA), w tym roku odbywającego się na uniwersytecie w Leuven, deklarację dotyczącą zmian klimatu i rozwoju zrównoważonej biogospodarki. Wśród sygnatariuszy jest prof. Anna Chełmońska-Soyta, prorektor ds. umiędzynarodowienia Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.