UPWr wspiera walkę z suszą

Susza – według definicji encyklopedycznej to długotrwały okres, podczas którego nie występują opady atmosferyczne lub, w stosunku do średnich wartości wieloletnich, ich występowanie jest nieznaczne. Najczęściej występuje w okresie letnim. Zjawisko suszy może powodować przesuszenie gleby, zmniejszenie lub całkowite zniszczenie upraw roślinnych, a także zwiększone prawdopodobieństwo pożarów. Suszą określa się nie tylko występowanie zjawisk ekstremalnych, ale też wszystkie sytuacje, które występują w warunkach mniejszej dostępności wody dla danego obszaru. Co ważne, rozwija się wolno i jej początek jest trudny do uchwycenia. Naukowcy rozróżniają też trzy rodzaje suszy: atmosferyczną, glebową i hydrologiczną.

Polska, choć znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, nie jest wolna od zjawiska suszy. Co więcej, występuje ono coraz częściej. W latach 1951-1981 było ich zaledwie sześć, średnio co 5 lat, ale w kolejnym trzydziestoleciu odnotowano ich już 18, a więc średnio co dwa lata, a od roku 2013 zjawisko to występuje w Polsce co roku. W 2020 roku eksperci z Uniwersytetu Warszawskiego alarmowali, że po raz pierwszy susza wystąpiła wiosną i w ramach uruchomionej wtedy inicjatywie #UWażniNaSuszę informowali, że do niedawna 40 proc. opadów występowało w półroczu letnim, a 60 proc. w zimowym. W latach 2015-2020 odnotowano jednak niekorzystny rozkład czasowego opadu w Polsce – najniższe zasilanie opadowe występowało pod koniec lata i na początku jesieni.

– W kwietniu 2019 i 2020 roku odnotowaliśmy minimalne opady, które wynosiły w niektórych regionach 1-2 mm w skali miesiąca przy dotychczasowych 20 mm. Mamy więc do czynienia ze zjawiskiem niespotykanym nigdy wcześniej – suszy wiosennej związanej z niedoborem opadu oraz deficytem wilgotności gleby już na wiosnę – wyjaśniał Polskiej Agencji Prasowej dr Maciej Lenartowicz z Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego.

Polska ma jedne z najmniejszych zasobów wodnych w Europie. Pogłębianie się zmian klimatycznych oznacza nie tylko nasilenie się zjawiska suszy, ale też powodzi, również tych wywoływanych przez tzw. deszcze nawalne. Ekstremalność tych zjawisk wpływa nie tylko na przyrodę, ale też na gospodarkę, rolnictwo i życie ludzi. Naukowcy nie mają wątpliwości, że z jednej strony w niedługiej przyszłości rolnictwo, zależne od deszczu, będzie wymagało systematycznego nawadniania pól uprawnych, a z drugiej mieszkańcy miast już dzisiaj odczuwają skutki tzw. szybkich powodzi wynikających z coraz mniejszej powierzchni przepuszczalnych, co jest efektem zjawiska nazywanego popularnie betonozą.  

Alarmistyczne w tonie wypowiedzi wielu naukowców ostrzegają, że bez systemowych i trwałych działań Polsce grozi stepowienie. Ale można temu zaradzić poprzez edukację i promowanie rozwiązań propagujących retencjonowanie, czyli przechwytywanie wody, kiedy jest jej nadmiar i oddawanie, kiedy panuje susza.

Odpowiedzią na te wyzwania jest podpisana niedawno umowa o współpracy piętnastu polskich uczelni, Polskiej Akademii Nauk i Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Wśród sygnatariuszy listu intencyjnego jest też Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, a celem współpracy jest wymiana informacji i doświadczeń z zakresu badań nad suszą i promowaniem (oraz wcielaniem w życie) najlepszych praktyk radzenia sobie z niedoborami wody. Efektem tej umowy jest powstanie platformy internetowej susza.gov.pl na której można znaleźć informacje będące efektem pracy naukowców z takich uczelni jak UPWr, ale też Uniwersytet Jagielloński, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego czy Akademia Górniczo-Hutnicza. Ze strony UPWr we współpracę z ministerstwem zaangażowane są trzy osoby, to profesor Krzysztof Lejcuś, prof. Małgorzata Biniak-Pieróg i prof. Jolanta Dąbrowska. Prof. Lejcuś był pomysłodawcą i koordynatorem projektu GEOSAP, w ramach którego opracowano, opatentowano w Unii Europejskiej i skomercjalizowano technologię Hydrobox, pozwalającą oszczędzać wodę w rolnictwie i zieleni miejskiej oraz poprawiać bezpieczeństwo budowli hydrotechnicznych. Jest też kierownikiem opracowania pt. „Katalog dobrych praktyk – zasady zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi pochodzącymi z nawierzchni pasów drogowych” oraz autorem licznych publikacji naukowych i projektów dla gospodarki. Prof. Biniak-Piróg zajmuje się m.in. monitoringiem opadu atmosferycznego, organizacją systemów ratownictwa i agrometeorologią, a prof. Dąbrowska geotechniką, zrównoważonym zarządzaniem zasobami wodnymi i gospodarką odpadami.

– Poprzez platformę susza.gov.pl pragniemy szerzej spojrzeć na zjawisko, z którymi zmagamy się jako kraj. Platforma to nie tylko komplementarne centrum przekazu informacji, dotyczące suszy, ale przede wszystkim jest to miejsce, w którym odbiorca znajdzie wskazówki w zakresie oferowanej pomocy oraz wsparcia ze strony rządu. Będą to informacje dotyczące wsparcia podmiotów indywidualnych, rolników, przedsiębiorców oraz podmiotów publicznych –  mówił minister klimatu i środowiska Michał Kurtyka po podpisaniu porozumienia o współpracy uczelni ministerstwa.

– To impuls do postrzegania zjawiska suszy w sposób przede wszystkim ujednolicony i komplementarny na poziomie administracji rządowej, ale z dodatkowym walorem, którym jest właśnie środowisko nauki – dodał Łukasz Lange, pełnomocnik ministra ds. przeciwdziałania skutkom suszy i niedoborowi zasobów wodnych w środowisku.

kbk