UPWr. Widoczni na Horyzoncie

• Wyzwania dla Europy i wyzwania dla naukowców – co je łączy?
• Pomysł na wsparcie dla uczelni z tzw. nowej Unii – do czego służy Widening?
• Projekty naukowców z UPWr w trakcie procedowania w Komisji Europejskiej
• Filar 2. i klastry, czyli obszary badawcze istotne dla naukowców z naszej uczelni
• Flar 1.  – jak się zostaje instytucją goszczącą?
• Czego uczy pisanie projektów europejskich?

Horyzont Europa – podobnie jak jego poprzednik Horyzont 2020 – to flagowy program Komisji Europejskiej, którego budżet wynosi ok. 95,5 mld euro. Te fundusze przeznaczone na projekty badawcze i innowacyjne są wyższe o ok. 30 procent od budżetu, jakim dysponował program Horyzont 2020. 

Priorytety Komisji Europejskiej

– Komisja Europejska ma jasno zdefiniowane priorytety i cele opisane w dokumentach strategicznych. Konkretny konkurs nie jest samoistnym bytem w uniwersum „Horyzontu Europa”, a jego umiejscowienie w danym filarze, klastrze i obszarze tematycznym jest kluczowe dla zrozumienia oczekiwań Komisji. Należy więc dobrze zapoznać się z wybranym tematem i znaleźć część wspólną pomiędzy celami KE a celami badawczymi danego zespołu naukowego – podkreśla dr Katarzyna Kopańczyk z Działu Międzynarodowych Programów Badawczych, który został powołany po to, by pomagać naszym naukowcom w zrozumieniu wytycznych zawartych w dokumentach konkursowych, i co się z tym wiąże – w dokonaniu wyboru programu odpowiedniego dla konkretnego pomysłu na projekt.

Kolejnym kluczowym elementem jest budowa konsorcjum projektowego, które w kompleksowy sposób rozwiąże wyzwania, przed którymi stoi Europa.

– Chodzi o to, by innowacyjne rozwiązania czy efekty badań mogły być stosowane w całej Europie. Komplementarność konsorcjum to nie tylko odpowiednie rozłożenie geograficzne, ale przede wszystkim model współpracy między uczelniami, przedsiębiorcami, klastrami, organizacjami pozarządowymi oraz jednostkami samorządu terytorialnego, w którym kładzie się duży nacisk na potrzeby obywateli i globalne wyzwania – podkreśla dr inż. Katarzyna Kopańczyk i dodaje, że oprócz przygotowania koncepcji projektu, a więc planu badań i metodologii ich realizacji, wymagane jest  pokazanie projektu w kontekście priorytetów i celów Komisji Europejskiej takich jak na przykład Europejski Zielony Ład, Cyfrowa przyszłość Europy, Gospodarka służąca ludziom, Promowanie europejskiego stylu życia oraz Krajowych Inteligentnych Specjalizacji. – Równie istotne jest uwzględnianie w projektach strategii badawczej uczelni – tłumaczy dr inż. Kopańczyk.

POB, filary Horyzontu Europa i Widening

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu przyjął trzy priorytetowe obszary badawcze – POB. To weterynaria, technologia i nauki o żywności oraz nauki o środowisku. I to w tych właśnie obszarach badawczych w okresie od października 2021 do końca marca 2022 nasi naukowcy złożyli 22 wnioski projektowe na łączną kwotę łącznie 7,7 mln, a dokładniej zaś wnioski z obszaru środowisko – na kwotę 4,7, żywność – 2,5, wet – 0.5.

Naukowcy z UPWr aplikują zarówno w Filarze 1., a więc konkursach dedykowanych wspieraniu doskonałości naukowej europejskich uczelni i instytutów badawczych, jak też w Filarze 2., czyli w konkursach na badania oparte na współpracy jednostek partnerskich w zakresie wyzwań społecznych i technologicznych przed którymi stoi Europa.

Należy więc dobrze zapoznać się z wybranym tematem i znaleźć część wspólną pomiędzy celami KE a celami badawczymi danego zespołu naukowego

– Z naszej perspektywy, a więc uczelni z kraju Europy środkowo-wschodniej, tak zwanej nowej Unii, ważny jest obszar noszący nazwę „Szersze uczestnictwo i wzmacnianie Europejskiej Przestrzeni Badawczej”, czyli Widening – mówi prorektor do spraw umiędzynarodowienia Anna Chełmońska-Soyta, nie kryjąc, że właśnie tu Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu ma największe szanse na zdobycie finansowania oraz realizację projektu z pozycji lidera międzynarodowego konsorcjum partnerów.

Jak podkreśla prof. Chełmońska-Soyta, program Horyzont 2020 podsumowano analizami, które pokazały, że w europejskiej przestrzeni badawczej nadal istnieje widoczna różnica w poziomie naukowym między najlepszymi ośrodkami badawczymi takimi jak Oxford University, ETH Zurich, norweskie NTNU, University of Valencia a jednostkami z krajów byłego bloku wschodniego i z południa Europy. Różnica ta polega głównie na zdolności pozyskania projektów z programu Horyzont oraz innych programów Komisji Europejskiej.

– Stąd zdecydowano się utworzyć budżet na projekty, których liderami muszą być jednostki z krajów tzw. wideningowych, a więc o niższym poziomie badawczym. Dzięki temu uczelnie takie jak nasza mogą się nauczyć skutecznego przygotowania wniosków, a później realizowania projektów z pozycji lidera konsorcjum – tłumaczy prorektor ds. umiędzynarodowienia, dodając, że szansa dla polskich jednostek badawczych wynika z tego, że konkurują z krajami o podobnym poziomie naukowym i zbliżonym wskaźniku pozyskiwania projektów horyzontowych, a nie z liderami w tej dziedzinie.

Kolejnym kluczowym elementem jest budowa konsorcjum projektowego, które w kompleksowy sposób rozwiąże wyzwania, przed którymi stoi Europa

Ważne jest również  to, że realizowane projekty zakładają działania szkoleniowe, które nie tylko dają możliwość uczenia się od najlepszych najnowszych metod prowadzenia badań, ale także organizowania procesów administracyjnych na uczelni, pozwalających tworzyć systemy wsparcia dla naukowców sprzyjające ich działaniom projektowym.

UPWr w Wideningu

Naukowcy z UPWr w obszarze widening złożyli cztery wnioski na łączną kwotę ok. 1,9 mln euro. Wszystkie są aktualnie oceniane przez recenzentów KE. Dwa wnioski – złożone w konkursie Twinning – zostały napisane we współpracy z wiodącymi ośrodkami w obszarach: sensoryka żywności oraz biokataliza i technologie grzybowe. Kolejne dwa w obszarze chorób rozprzestrzenianych wektorowo i koncepcji One Health oraz w zakresie łagodzenia zmian klimatu i monitorowania środowiska zdalnymi technikami obserwacji Ziemi – te zostały złożone w ramach nowego mechanizmu w obszarze Widening, jakim jest inicjatywa „Excellence Hub”. Jej celem jest wzmocnienie ekosystemów innowacji, budowanych poprzez współpracę firm, instytucji badawczych, organów rządowych i podmiotów społecznych oraz opracowanie wspólnej strategii B+R+I w regionie i pomiędzy ekosystemami z różnych krajów wideningowych.

– Mamy doświadczenie w konkursie Twinning, gdzie zdobyliśmy finansowanie dla projektu o akronimie Gathers. Wiemy więc, jak pisać te wnioski, choć co roku pojawiają się dodatkowe wymagania konkursowe, a duża liczba składanych wniosków – w ostatnim konkursie na 391 złożonych 100 otrzyma finansowanie – nie gwarantuje sukcesu – tłumaczy dyrektor Katarzyna Kopańczyk, dodając, że jak na razie nie wykorzystaliśmy pełnej gamy konkursów oferowanych w obszarze Wideningu. – Ale liczę na to, że w przyszłym roku podejmiemy kolejne wyzwania, chociażby w konkursie EraChairs, którego celem jest wzmocnienie doskonałości naukowej instytucji koordynującej poprzez przeprowadzenie w niej zmian strukturalnych, polegających m.in. na utworzeniu nowej grupy badawczej pod kierownictwem światowej klasy naukowca-menadżera badań, tzw. ERA Chair holder – dodaje dyrektor Działu Międzynarodowych Programów Badawczych.

Nasi naukowcy w Filarze 2.

Filar 2. programu obejmuje szeroki wachlarz konkursów podzielonych na sześć obszarów tematycznych tzw. klastrów. Ze względu na profil naszej uczelni najbardziej aktywni jesteśmy w klastrze 6. „Żywność, biogospodarka, zasoby naturalne, rolnictwo i środowisko”, ale również składamy wnioski do klastrów 4. „Technologie cyfrowe, przemysł i przestrzeń kosmiczna” i 5. „Klimat, energia, transport”. Nasi naukowcy z POB weterynaria oraz technologia i nauki o żywności mogą znaleźć interesujące konkursy również w klastrze 1. „Zdrowie”.

Oprócz przygotowania koncepcji projektu, a więc planu badań i metodologii ich realizacji, wymagane jest  pokazanie projektu w kontekście priorytetów i celów Komisji Europejskiej takich jak na przykład Europejski Zielony Ład, Cyfrowa przyszłość Europy, Gospodarka służąca ludziom, Promowanie europejskiego stylu życia oraz Krajowych Inteligentnych Specjalizacji.

W półroczu od października 2021 do marca 2022 w Filarze 2. Horyzontu Europa naukowcy z UPWr złożyli 14 wniosków na 4,9 mln euro. Trzy z nich UPWr złożył jako lider konsorcjum. To zaś wymaga od kierownika projektu zarówno koordynacji planu prac w projekcie oraz budżetu, jak i napisania obszernego wniosku z uwzględnieniem uwag i życzeń wszystkich partnerów konsorcjum według idei tzw. multi-actor approach. Zakłada ona współpracę środowiska akademickiego, biznesu, jednostek samorządowych oraz społeczeństwa.

– Nasze doświadczenie z programami ramowymi Komisji Europejskiej pokazuje, że warto jest rozpocząć działania od udziału w roli partnera projektu. Już samo zaproszenie do silnego konsorcjum jest potwierdzeniem rozpoznawalności uczelni lub konkretnego zespołu na arenie międzynarodowej – podkreśla prorektor Chełmońska-Soyta, dodając jednocześnie, że skromne doświadczenie w roli lidera konsorcjum nie jest przeszkodą, co potwierdzają statystyki na zakończenie programu H2020. Pokazują one, że 38% projektów było przyznanych debiutantom. – A to pozwala nam patrzeć optymistycznie na szanse naszej uczelni na otrzymanie projektu, w którym jesteśmy liderem konsorcjum – dodaje prof. Chełmońska-Soyta. 

Profesorowie Witold Rohm, Andrzej Białowiec czy Ewa Burszta-Adamiak zbudowali już markę swoich zespołów i często są zapraszani do projektów bez specjalnego zabiegania o te zaproszenia oraz przeszli etap „od partnera do lidera”.

– Kiedy pracowaliśmy nad wnioskiem OneNest, w którym występujemy jako lider, okazało się, że nasi konsorcjanci poszukiwali partnerów do przygotowania innego wniosku i otrzymaliśmy zaproszenie, które również zaowocowało złożonym wnioskiem z naszym udziałem. To właśnie tak działa. Raz czy drugi się sprawdzisz, a to prowadzi do kolejnych zaproszeń oraz włączania innych zespołów z UPWr, bo tematyka konkursowa jest zwykle interdyscyplinarna – mówi prof. Witold Rohm, przypominając, że obowiązująca w programie Horyzont reguła minimalnego udziału trzech partnerów z trzech różnych krajów w praktyce nie sprawdza się w projektach składanych do drugiego filaru programu z uwagi na ogromny zakres problemów do rozwiązania.

– Ten zakres wymaga zaangażowania kilkunastu partnerów, tak aby zaproponowane rozwiązanie było kompleksowe i uwzględniało np. różne strefy klimatyczne czy charakterystykę danego regionu. Z tego też względu rola lidera takiego konsorcjum wymaga konkretnego zaangażowania czasowego – przyznaje prof. Rohm.

Prace nad przygotowaniem wniosku OneNest trwały od listopada 2021 do marca 2022. Pomysł na projekt zrodził się wcześniej, ale zespół prof. Witolda Rohma czekał na otwarcie konkursu, który będzie najlepszą szansą na pozyskanie finansowania. I to na tym etapie ważna jest rola zespołu z Działu Międzynarodowych Programów Badawczych.

– Nasz zespół analizuje dokumentację konkursową, porównuje różne opcje i proponuje naukowcom najlepsze konkursy dla konkretnych pomysłów na badania – mówi dr Katarzyna Kopańczyk, dodając, że dodatkowo dział stara się mając jeden zespół „na pokładzie” projektu uzupełniać kompetencje i aktywizować inny zespół. Przykładem jest chociażby wniosek Symbiorem, nad którym pracowały zespoły badawcze z inżynierii środowiska oraz biotechnologii.

Nasi naukowcy w Filarze 1.

Po raz pierwszy w historii naszej uczelni złożone zostały wnioski o granty indywidualne im. Marii Skłodowskiej-Curie (MSCA-PF), w których UPWr wystąpił w roli instytucji goszczącej, tzw. Host Institution. W ramach grantu finansowany jest maksymalnie dwuletni pobyt naukowca z zagranicy, który realizuje projekt badawczo-szkoleniowy pod opieką konkretnego opiekuna naukowego wskazanego we wniosku projektowym. Jesienią 2021 roku złożone zostały dwa takie wnioski przygotowane przez prof. Filipa Boratyńskiego oraz prof. Magdalenę Szymurę.

– W tym konkursie do Komisji Europejskiej wpłynęło ponad 8 tysięcy wniosków. Dofinansowanie otrzymało 1150. Nasze nie dostały wsparcia, ale opiekunowie, którzy o nie walczyli są zgodni, że warto je składać i nie poddawać się. Statystycznie należy próbować co najmniej dwa razy zanim otrzyma się finansowanie. Potwierdza to zresztą prof. Tomasz Hadaś, który grant MSCA zdobył za trzecim podejściem. I ma już za sobą staż na Uniwersytecie w Stuttgarcie, którego efektem jest projekt międzynarodowy z finansowaniem z Narodowego Centrum Nauki – podkreśla dyrektor Kopańczyk.

A prof. Filip Boratyński dodaje, że wniosek o grant indywidualny MSCA-PF jest krótszą wersją każdego wniosku składanego do programu Horyzont. Kandydaci uczą się pewnej filozofii jego opracowania, co stanowi świetną lekcję na poczet przyszłych aplikacji.

– Konieczna jest znajomość priorytetów i celów Komisji Europejskiej a przede wszystkim umiejętność powiązania ich z indywidualnym projektem, który ma pomóc w osiągnięciu samodzielności badawczej oraz w wykształceniu umiejętności realizacji projektu zgodnie z zaplanowanym harmonogramem prac i budżetem. Dla osób spoza Europy to ogromne wyzwanie – przyznaje prof. Boratyński, dodając, że jego kandydat otrzymał wysokie oceny i być może zdecyduje się na ponowną aplikację. – Choć ma też duże szanse na zdobycie finansowania z innego programu dla post-doców – Polonez BIS, organizowanego przez NCN. Tutaj czeka go jeszcze tylko etap rozmowy z panelem ekspertów i jeśli się dobrze zaprezentuje, ma ogromne szanse na przyjazd do Wrocławia.

Grupa działań im. Marii Skłodowskiej-Curie to nie tylko granty indywidualne. Aplikować do programu mogą również instytucje – jako partnerzy tzw. Doctoral Networks (MSCA-DN). To sieci złożone z jednostek z sektora akademickiego i biznesowego, których celem jest kształcenie i szkolenie kreatywnych, przedsiębiorczych i innowacyjnych doktorantów, zdolnych do przekształcania wiedzy i pomysłów w produkty i usługi przynoszące korzyści gospodarcze i społeczne. Instytucje wspólnie realizują projekt złożony z indywidualnych projektów realizowanych przez doktorantów, którzy w czasie jego trwania zdobywają stopień doktora.

– Zależy nam, by w najbliższej przyszłości otrzymać finansowanie właśnie na realizację tego typu projektu. Międzynarodowa szkoła doktorska działająca w interdyscyplinarnym i międzysektorowym otoczeniu jest najlepszą wizytówką naszej uczelni. Z jednej strony musimy zwiększyć atrakcyjność zawodu naukowca i od początku kariery stawiać na współpracę międzynarodową oraz mobilność, a z drugiej zapewnić doktorantom lepsze perspektywy kariery również w sektorze biznesowym – mówi prorektor ds. umiędzynarodowienia,.

– Konkurencja jest ogromna. W minionym konkursie, na blisko 1100 złożonych wniosków, tylko 144 otrzymało finansowanie, a więc współczynnik sukcesu oscyluje na poziomie ~13%. W Life Science próg pozwalający na sfinansowanie projektu ma wartość 93%, w Social Sciences jest to 89%. Dlatego w tym obszarze widzę naszą rolę jako partnera w projektach pod mocną koordynacją wiodącej jednostki mającej doświadczenie w międzynarodowym kształceniu doktorantów – podkreśla prof. Anna Chełmońska-Soyta, dodając, że na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu są świetne jednostki, które już oferują studia w języku angielskim na studiach magisterskich, a kolejnym krokiem powinno być kształcenie w tym języku w sieci szkół doktorskich.

Doświadczenie czyni mistrza

Prof. Jan Kazak pracował w zespole, który ubiegał się o finansowanie projektu sieci doktoranckiej (MSCA-DN). Liderem był Uniwersytet Bar Ilan z Izraela.

– Mimo wysokich ocen znaleźliśmy się na liście rezerwowej. Lider zadbał o szeroką listę instytucji wspierających projekt, doktoranci mogliby więc liczyć na wartościowe staże. Na liście tych instytucji były m.in. WHO, a więc Światowa Organizacja Zdrowia, Age Platform Europe, World Psychiatric Association i Human Rights Watch. Wszystkie doskonale wpisujące się tematycznie w projekt poświęcony starzeniu się społeczeństwa oraz zmianom klimatycznym – mówi prof. Kazak, dodając, że Uniwersytet Bar Ilan będzie aplikował ponownie o finansowanie planowanych badań.

– Mechanizmy projektowe bardzo mobilizują i pomagają strukturyzować koncept badawczy. Czasami zdobędziemy ten projekt, czasami nie, ale niezależnie od tego, czy uda nam się dostać finansowanie, zdarza się, że zespoły, które włożyły wysiłek w przygotowanie projektu i tak podejmują decyzję o realizacji planów badawczych – podkreśla prof. Kazak.

Program Horyzont Europa to największy program Komisji Europejskiej finansujący badania i innowacje, jednak nie mniej ważne są pozostałe programy Komisji, a w szczególności te dotykające konkretnej tematyki, jak LIFE – program skoncentrowany na ochronie środowiska i klimatu oraz Digital Europe poświęcony szeroko pojętej cyfryzacji.  W nich również naukowcy z UPWr zaczynają stawiać pierwsze kroki.

– Mamy nadzieję, że w okresie do końca tego roku zostanie przygotowanych co najmniej tyle samo wniosków co do tej pory. Dosłownie za chwilę ruszają konkursy w części im. Marii Skłodowskiej-Curie z terminami złożenia na jesień tego roku. Zachęcam do kontaktu z Działem Międzynarodowych Programów Badawczych. Jego pracownicy mają ogromną wiedzę w zakresie programów międzynarodowych i z pewnością wyjaśnią wiele spraw z nimi związanych, a przede wszystkim pomogą w podjęciu decyzji o przystąpieniu do projektu i procedowaniu przygotowania wniosku projektowego – podsumowuje prorektor do spraw umiędzynarodowienia prof. Anna Chełmońska-Soyta.

kbk