Edukacja a innowacje

„Bez innowacji w systemie edukacji nie zbuduje się innowacyjnej gospodarki”
(A. Kraśniewski, PWr, listopad 2015 r.)

W połowie lat 90-tych ubiegłego wieku ówczesny kandydat na rektora Akademii Rolniczej we Wrocławiu przedstawił w exposé wyborczym zadania, jakie stoją przed uczelniami w zakresie edukacji: kształcenie ludzi otwartych, gotowych do podejmowania nowych wyzwań i dokształcania się. Współczesny absolwent powinien zrozumieć, że w trakcie pracy zawodowej konieczne będzie elastyczne dostosowywanie się do rynku pracy, wiążące się ze zmianą miejsca zatrudnienia, wykonywanego zawodu, koniecznością ciągłego dokształcania się.

Dziś, po 20 latach ta idea jest wciąż aktualna. Podczas seminarium „Global Universities’ Future Challenges and Opportunities” zorganizowanego w Oxfordzie 26 kwietnia 2016 roku przez International Alliance of Research Universities, prof. Tan Chorh Chuan podkreślił, że potrzebne jest dostosowanie się uniwersytetów do procesów zachodzących w współczesnym świecie, zwłaszcza że trudno jest przewidzieć, jakie obszary będą ważne w rozwoju gospodarczym w przyszłości. Uniwersytety muszą być społecznie zaangażowane i aktywne, a nie egoistyczne i zamknięte na społeczne potrzeby. Zadaniem uniwersytetów powinno być wykształcenie światłych absolwentów w różnych obszarach. Tendencje na rynku pracy pokazują, że od absolwentów wymaga się bardziej niż konkretnej, specjalistycznej i skończonej wiedzy: umiejętności pracy w interdyscyplinarnych zespołach, wielokulturowych, globalnych środowiskach, innowacyjności, zdolności projektowania procesów i analizy danych. Dodatkowo umiejętność pracy w wirtualnych zespołach i szumie informacyjnym określają katalog tzw. kompetencji przyszłości. Otoczenie społeczno-biznesowe jest dziś tak dynamiczne i skomplikowane, że umiejętność nowego myślenia, myślenia kreatywnego oraz łatwość uczenia się i reagowania na zmiany, tj. postawa innowacyjna, stają się wręcz nieodzowne i w te narzędzia uniwersytety powinny wyposażać swoich studentów.

Od uczelni oczekuje się ponadto innowacyjności na poziomie organizacji, rozumianej jako jej potencjał do tworzenia, wdrażania i rozpowszechniania innowacji, a także umiejętności wywierania przez nią wpływu na potencjał innowacyjny otoczenia społeczno-gospodarczego. Dlatego innowacyjność stała się jednym z kryteriów stosowanych w rankingu oceny uczelni prowadzonej przez Fundację „Perspektywy”.

Systemowe rozwiązania sprzyjające budowaniu innowacyjności na poziomie jednostkowym, organizacyjnym i w zakresie relacji z otoczeniem, będą stanowić kulturę innowacyjną naszej uczelni.

Uniwersytet prospołeczny, tzw. trzeciej generacji, którego wizję przedstawił rektor UPWr prof. Tadeusz Trziszka, jest kwintesencją idei innowacyjności. Uniwersytet 3G jest otwarty na społeczeństwo (społecznie użyteczny), opiera się na trzech filarach: NAUKA, EDUKACJA (nieograniczona jedynie do poziomu akademickiego) oraz INTEGRACJA Z GOSPODARKĄ. Edukacja, jako element tej triady powinna spełniać się w postaci systemowych rozwiązań w zakresie doskonalenia jakości kształcenia studentów, a także doskonalenia kadr: naukowo-dydaktycznych (które będą zdolne do tworzenia dobrej nauki i dobrej dydaktyki) oraz administracyjnych (w celu optymalizacji procesów administracyjnych, biznesowych i zarządczych). Istotnym jej zadaniem będzie również upowszechnianie wiedzy, pomoc społeczeństwu w zrozumieniu zachodzących procesów i optymalnym wykorzystywaniu zdobyczy nauki. 

W kadencji 2016-2020 utworzone zostało stanowisko prorektora ds. studenckich i edukacji. Zmieniony został zakres kompetencyjny oraz struktura organizacyjna. Spectrum powierzonych prorektorowi działań jest bardzo szerokie i chociaż zawsze można liczyć na pracę zespołową, zrozumiałym jest, że realizacja postawionych celów rozwojowych musi być rozłożona w czasie. Trzy powierzone prorektorowi istotne aspekty funkcjonowania uczelni mogą mieć wpływ na kształtowanie kultury innowacyjności. Po pierwsze – optymalizacja i modelowanie procesów związanych z rekrutacją, tokiem studiów i obsługą studentów. Ważna jest przede wszystkim poprawa efektywności działania systemu USOS. Po drugie – edukacja ustawiczna i rozwój oferty z tego obszaru, dedykowana szeroko rozumianemu społeczeństwu, kadrze naukowo-dydaktycznej i administracyjnej oraz studentom i doktorantom – umożliwiająca zdobywanie przez nich dodatkowych umiejętności, uprawnień i certyfikacji przydatnych na rynku pracy. Po trzecie wreszcie – jakość kształcenia na naszej uczelni. Kluczowym zadaniem jest zainicjowanie procesu kształcenia innego niż dotychczas, w którym oprócz wykładów i ćwiczeń stawia się na pracę projektową, interdyscyplinarną, kreatywną. Niezbędne jest wypracowanie rozwiązań w zakresie projektowania i realizacji takiego kształcenia, jako alternatywy dla metodyk funkcjonujących obecnie na naszej uczelni.

USOS

W ubiegłym roku akademickim rozpoczęto wdrażanie systemu USOS. Uczelniany System Obsługi Studentów został wprowadzony w takim zakresie, na jaki pozwalały dostępne środki finansowe i możliwości organizacyjne. Dzięki staraniom pani prorektor prof. dr hab. Danuty Parylak, rozpoczęto proces wygaszania systemu E-Ordo, który nie był kompatybilny ze zintegrowanym systemem informacji o nauce i szkolnictwie wyższym. Dziś priorytetem jest usprawnienie funkcjonowania systemu w oparciu o zdobyte w ostatnim roku doświadczenie. Pełne wdrożenie systemu USOS usprawni obsługę studentów w dziekanatach, w akademikach, na poziomie jednostek centralnych obsługi kandydatów i studentów (Biuro Rekrutacji, Dział Organizacji Studiów i Dział Spraw Studenckich) i administracji finansowej. Do pełnego wdrożenia systemu konieczne jest poniesienie dodatkowych nakładów i zmiana systemu pracy. „Wąskie gardła”, braki danych i opóźnienia na poszczególnych etapach wprowadzania danych, blokują system USOS i konieczne jest dołożenie wszystkich starań, aby zostały one wyeliminowane. Niezbędne będzie wdrożenie stosownych regulacji prawnych oraz wprowadzenie mechanizmów, które pozwolą na szybkie usuwanie utrudnień. Wprowadzenie do systemu modułów: rekrutacji na studia, ankietyzacji zajęć, baz przedmiotów, systemu obsługi akademików oraz oprogramowania do udostępniania bazy przedmiotów w internecie zakończy proces wdrożenia USOS. Dziś jest to najważniejsze działanie, które silnie angażuje wszystkich uczestników procesu dydaktycznego z poziomu wydziałów, dziekanatów, dziekanów, prodziekanów oraz Biura Rekrutacji, Działu Organizacji Studiów, Działu Spraw Studenckich, Sekcji Systemów Dziekanatowych i CSK. Tylko efektywna praca zespołowa i systemowe rozwiązania przyniosą wymierne korzyści. Na poziomie wydziałów i jednostek międzywydziałowych powołano tzw. „koordynatorów ECTS” odpowiedzialnych za prowadzenie kierunkowej bazy przedmiotów i przedmiotów ogólnoakademickich. Osoby te bezpośrednio współpracują z prodziekanami w celu uzupełnienia bazy przedmiotów (sylabusów). W DOS powołano zespół, w którym opracowywane są i dyskutowane zasady usprawnienia pracy USOS. Na bieżąco wszystkie działania są konsultowane z kierowniczkami dziekanatów i prodziekanami. Od nas wszystkich zależy, czy ten wkład pracy przyniesie wymierne korzyści.

Edukacja przez całe życie

Nowoczesny uniwersytet nie może ograniczać swoich działań jedynie do edukacji formalnej, mieszczącej się w systemie szkolnictwa wyższego. Analizy społeczne wskazują na konieczność podjęcia w Polsce pilnych działań mających na celu poprawę świadomości społecznej dla wszystkich grup wiekowych, w szczególności w obszarze zdrowia i kondycji zdrowotnej, dbałości o stan środowiska naturalnego oraz poprawy jakości życia. Edukacja w tym zakresie jest istotnym elementem programu „Zielona Dolina Żywności i Zdrowia” planowanego do realizacji przez naszą uczelnię.

W Polsce odnotowuje się niski udział osób uczestniczących w kształceniu ustawicznym. W 2014 r. udział osób w wieku 25-64 lata, które podnosiły swoje kwalifikacje w różnych formach kształcenia wyniósł 4%, podczas gdy średnia dla krajów UE wynosiła 10,7%. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu od wielu lat prowadzi intensywne działania, w różnych formach kształcenia ustawicznego, mające na celu poprawę świadomości społecznej i popularyzację wiedzy przyrodniczej. Działania te będą nadal prowadzone i rozszerzane przez współpracę z organizacjami pozarządowymi, szkołami podstawowymi i ponadpodstawowymi, różnymi grupami zawodowymi. Współpraca ze szkołami ma również charakter marketingowy, pozwalający na przybliżenie oferty edukacyjnej i promocję rekrutacji na studia.

W obszar kształcenia ustawicznego wpisują się również działania na rzecz doskonalenia kompetencji kadr naszej uczelni. Wypracowanie systemowych rozwiązań z zakresu budowania i optymalizacji kompetencji dydaktycznych naszych naukowców, a także z zakresu komercjalizacji i wdrażania efektów badań oraz projektowania własnego rozwoju naukowego, przełoży się na jakość, innowacyjność, a przez to efektywność ich działań. Podobnie skuteczności procesów administracyjnych nie da się poprawić bez odpowiedniego wsparcia edukacyjnego w tym zakresie.

Studenci w dzisiejszych czasach są bardzo praktyczni. Oczekują, że nabywana przez nich wiedza będzie konkretna, specjalistyczna i możliwa do natychmiastowego wykorzystania w praktyce (M. Czerepaniak-Walczak, Uczenie się czy studiowanie? Niektóre aspekty Procesu Bolońskiego, 2006). Kształcenie realizowane na naszej uczelni w trybie określonym systemem szkolnictwa wyższego znacznie wykracza (i słusznie) poza dostarczanie studentom usługi edukacyjnej o charakterze „zawodowym”, aplikacyjnym, typu know-how. Oczekiwaniom co do zdobywania konkretnych, specjalistycznych kompetencji i uprawnień, pożądanych na rynku pracy tu i teraz, może jednak zadośćuczynić wciąż rozbudowywana oferta kształcenia ustawicznego.

Centrum Kształcenia Ustawicznego, Uniwersytet Otwarty, Międzywydziałowe Studium Pedagogiczne, Centrum Kształcenia Praktycznego oraz Centrum Kształcenia na Odległość – to jednostki merytorycznie i kadrowo przygotowane do realizacji zadań związanych z prowadzeniem edukacji od najmłodszych aż po grupy seniorów. Bliska współpraca większości tych jednostek z Biurem Rekrutacji jest naturalnym procesem i wpływa na efektywność działań promocji rekrutacji.

Kształcenie nieformalne to również jeden z zakresów działalności Studium Języków Obcych i Studium Wychowania Fizycznego i Sportu, których pracownicy są zaangażowani ponadto w projekty o różnym charakterze, prowadzone na naszej uczelni. Poszerzanie spektrum oferty edukacyjnej tych jednostek, rozbudowa usług dedykowanych kadrze naszej uczelni oraz klientom zewnętrznym, może być istotnym elementem ich rozwoju.  

Ważne zadanie – model edukacyjny

Ważne zadanie, jakie stoi przed całą społecznością naszego uniwersytetu dotyczy zdefiniowania modelu edukacyjnego (lub modeli edukacyjnych). Już w 1997 roku prezydent Uniwersytetu w Stanford zauważył, że uczelnia jako przekaźnik wiedzy nie ma przyszłości. W tym zakresie można szybciej i taniej działać przez różne media, łącznie z Internetem. Uczelnie są natomiast nie do zastąpienia jako miejsce (ojczyzna) jedności nauki i nauczania oraz jako wspólnota nauczających i uczących się (Karol Saureland, Idea uniwersytetu: aktualność tradycji Humboldta, 2006). Kwintesencją tej jedności jest społeczność akademicka, tworzona przez nasz wszystkich: studentów, pracowników administracji różnych szczebli i nauczycieli akademickich. To na nas – naukowcach – spoczywa największa odpowiedzialność za tworzenie „uniwersyteckiej ojczyzny”.

Niezbędne jest podjęcie dyskusji i pilotażowych działań, mających na celu zaktywizowanie nauczycieli akademickich i studentów w dążeniu do humboldtowskiej jedności badań i kształcenia, jedności wiedzy, a także do efektywnego kształtowania postaw, w tym przede wszystkim postaw innowacyjnych. Istotne w tym zakresie byłoby m.in. umożliwienie:

• uczestnictwa studentów w pracach badawczych, w interdyscyplinarnych zespołach projektowych,

• wprowadzenia mechanizmów umożliwiających zamawianie prac inżynierskich i magisterskich przez firmy i instytucje zewnętrzne,

• kształcenia i projektowania kompetencji przyszłości,

• realizacji zajęć w oparciu o nowe u nas sposoby przekazywania wiedzy, pozwalające na zdobycie kompetencji przyszłości, jak: problem based learning (PBL), design thinking (DT), research based education (RBE).

Zmiana sposobu myślenia o edukacji i kierowanie się zasadami zgodnymi z konfucjańskimi (z naciskiem na ostatni element triady): „powiesz – zapomnę, pokażesz – zapamiętam, pozwolisz zrobić – zrozumiem” może nas wprowadzić w środowisko kultury innowacji, konstytuujące uniwersytet 3G.

Uniwersytet musi być nastawiony na rozwój i musi stwarzać warunki samorealizacji dla wszystkich grup pracowników. Uniwersytet musi również być nastawiony na zapewnienie takiego poziomu wykształcenia, które zapewni możliwości zatrudnienia absolwentów w obszarach zapewniających zawodową satysfakcję. W zakresie edukacji na naszym uniwersytecie konieczna jest ciężka, wytrwała praca mająca na celu podniesienie marki dyplomu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Nasza uczelnia posiada zasoby i kompetencje niezbędne do jej podjęcia.

prorektor ds. studenckich i edukacji, prof. Józef Sowiński
we współpracy z Urszulą Siembiedą z Centrum Kształcenia Ustawicznego