40-lecie Wydziału Biotechnologii i Nauk o Żywności

„Często, czytając dokumenty rekrutacyjne kandydatów na studia, dowiadywałam się, że zajęcia w domowej kuchni z babcią lub mamą były tym, co powodowało, że kierunek technologia żywności okazywał się wymarzonym od dziecka i jedynym kierunkiem. W moim przypadku tak nie było. Po maturze wiedziałam (mimo że ukończyłam szkołę „ściśle ścisłą”, bo III LO we Wrocławiu), że Politechnika Wrocławska to nie jest miejsce dla mnie, ale nie bardzo wiedziałam, co chciałabym w życiu robić. (...) W końcu wybór padł na Akademię Rolniczą i kierunek technologia żywności. Tym sposobem znalazłam się na początku lipca 1981 r. w malutkim dziekanacie przy ul.  Norwida (obecnie pomieszczenia Uczelnianego Samorządu Studenckiego) z dokumentami rekrutacyjnymi. (...) Dzisiaj wiem, że dobrze wybrałam uczelnię i kierunek studiów, bo dzięki temu wyborowi na mojej drodze stanęło wielu mądrych, życzliwych i dobrych ludzi, dzięki którym dzisiaj jestem tym, kim jestem” – wspomina Anna Czubaszek, absolwentka z 1986 roku, dzisiaj już profesor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu i dziekan wydziału, specjalizująca się w technologii zbóż.

Jej wspomnienia to zaledwie fragment obszernej publikacji poświęconej 40-leciu istnienia Wydziału Biotechnologii i Nauk o Żywności Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, którego absolwenci podkreślają wyjątkową atmosferę i wspaniałych wykładowców.

Wydział Biotechnologii i Nauk o Żywności powstał 1 października 1977 r. na Akademii Rolniczej (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy) we Wrocławiu – wtedy nosił nazwę Wydziału Technologii Żywności, a od listopada 2000 r. Nauk o Żywności. Jego tradycje sięgają XIX wieku i lwowskiego ośrodka naukowego i dydaktycznego, czyli otwarta w 1856 r. w Dublanach Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego (od 1878 r. Wyższej Szkoły Rolniczej, a od 1901 r. Akademii Rolniczej) oraz Akademii Technicznej, która przekształciła się później w Politechnikę Lwowską. Dzisiaj najważniejsze kierunki badawcze naukowców związanych z wydziałem to monitorowanie łańcucha produkcji żywności w aspekcie zapewnienia  bezpieczeństwa zdrowotnego, bioaktywne substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, ich otrzymywanie, charakterystyka  oraz wykorzystanie w formie  biopreparatów służących prewencji chorób cywilizacyjnych; biotransformacje naturalnych bioaktywnych związków z grupy steroidów i flawonoidów; biotechnologiczne wykorzystanie drożdży niekonwencjonalnych i wpływ diety na stan zdrowia konsumentów.

W 1945 r. Lwów „przeprowadził się” do Wrocławia – tutaj przyjechali naukowcy Uniwersytetu Jana Kazimierza, Politechniki Lwowskiej i Akademii Medycyny Weterynaryjnej. W tych pierwszych powojennych miesiącach do Wrocławia dotarł Franciszek Nowotny i w budynku przy ul. Norwida 25 zorganizował Katedrę Technologii Chemicznej Przemysłów Rolnych na Wydziale Chemii Technicznej (którego został dziekanem) Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. W 1946 r. ze Lwowa przyjechał Aleksander Tychowski i na Wydziale Rolniczym tej samej uczelni, przy ul. Norwida 25, utworzył Katedrę Technologii Rolniczej i Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego. Do tych jednostek przybywali i podejmowali w nich pracę byli pracownicy i absolwenci lwowskich katedr – Stanisław Masior, Wilhelm Kamienobrodzki, Adam Sroczyński, Michał Trzebiński i inni. W 1949 r. prof. Nowotny przeniósł się na stałe do Krakowa, a na jego miejsce kierownikiem katedry został Stanisław Masior.

W 1951 r. nastąpiła reorganizacja struktury uczelni Wrocławia. W miejsce jednej uczelni – Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu – utworzono m.in. Wyższą Szkołę Rolniczą, na której na Wydziale Rolnym znalazła się Katedra Technologii Rolnej. W ramach tych zmian na Politechnice zlikwidowano Katedrę Technologii Chemicznej Przemysłów Rolnych. Kierowana przez prof. Aleksandra Tychowskiego Katedra Technologii Rolniczej pozostała więc jedyną jednostką, będącą spadkobierczynią lwowskiego ośrodka naukowego z zakresu technologii rolno-spożywczej. W Katedrze Technologii Rolnej trzymano się ściśle programów nauczania wcześniej realizowanych w Dublanach (prowadzili je zresztą ci sami pracownicy). Badania i dydaktyka realizowane w katedrze obejmowały mikrobiologię techniczną, przemysły fermentacyjne, krochmalnictwo, cukrownictwo, przetwórstwo owoców i warzyw, suszarnictwo oraz mleczarstwo, a także w mniejszym zakresie ocenę ziarna zbóż i mąki. Przy katedrze prowadzona była specjalizacja magisterska technologia rolna, którą ukończyło, do chwili powstania wydziału w 1977 r., 215 osób.

Wraz z rozwojem katedry rozpoczęły się starania o powołanie osobnego kierunku kształcenia z zakresu technologii żywności, zwanej wówczas technologią rolną. Starania te bliskie były urzeczywistnienia pod koniec lat 40., ale przestały być realne z chwilą powołania w 1950 r. na Politechnice Łódzkiej Wydziału Chemii Spożywczej.

W 1970 r. nastąpiła odgórnie narzucona reorganizacja struktury uczelni. Na wydziałach utworzono duże instytuty, w skład których wchodziło po kilka dawnych katedr. Jak piszą w książce „40 lat Wydziału Nauk o Żywności” Wacław Leszczyński i Antoni Golachowski, w ocenie wielu ówczesnych pracowników, był to efekt braku zaufania do kadry naukowej, zwłaszcza po zajściach w marcu 1968 r., gdyż łatwiej jest znaleźć jednego posłusznego władzom dyrektora instytutu niż kilku kierowników katedr. Wprowadzone zmiany struktury uczelni okazały się jednak w skutkach korzystne dla rozwoju technologii żywności w Wyższej Szkole Rolniczej we Wrocławiu.

Na Wydziale Rolniczym, w budynku przy ul. Norwida 25 powstał Instytut Technologii Rolno-Spożywczej, w skład którego weszły katedry: Technologii Rolnej i Chemii Ogólnej z Wydziału Rolniczego oraz Obrotu i Oceny Surowców Zwierzęcych z Wydziału Zootechnicznego, gdzie skupiły się tradycje naukowe i dydaktyczne kilku ośrodków naukowych Polski, z decydującą przewagą wpływów ośrodka lwowskiego, a zwłaszcza dublańskiego i jakże ważnym przekonaniem, że na uczelni najważniejszy jest proces kształcenia studentów.

„Bez studentów my byśmy byli tu niepotrzebni” – pouczał swoich asystentów prof. Aleksander Tychowski.

Tradycja ta przekazywana jest kolejnym pokoleniom pracowników wydziału, a jej efektem jest zarówno wysoki poziom kształcenia, jak i szacunek do studentów jako partnerów procesu dydaktycznego.

W 1971 r. na Wydziale Rolniczym został powołany Oddział Technologii Rolno-Spożywczej, który w 1973 r. zmienił nazwę na Oddział Technologii Żywności. W ślad za tym, w 1972 r. instytut został rozdzielony na dwie jednostki: Instytut Przechowalnictwa i Technologii Żywności oraz Instytut Podstaw Chemii. Od 1974 r. nastąpiła kolejna zmiana w strukturze instytutu – zespoły zostały przemianowane na zakłady. W lipcu 1972 r. odbył się pierwszy nabór na I rok studiów nowego kierunku technologia rolno-spożywcza (od 1973 r. zmienionego w całej Polsce na technologia żywności). Przyznany przez ministerstwo limit wynosił 55 miejsc, a kandydatów było ponad 200. Ta liczba świadczyła o popularności tego kierunku i słuszności decyzji o jego powołaniu na WSR we Wrocławiu. Studia były pięcioletnie, o dużym wymiarze zajęć i kończyły się wykonaniem pracy magisterskiej oraz zdaniem egzaminu dyplomowego. Powołano 6 specjalizacji magisterskich: technologia rolna, fermentacyjna i przechowalnictwa, technologia mięsa, technologia drobiu i jaj, technologia przetwórstwa owoców i warzyw, technologia zbóż oraz mikrobiologia techniczna. Absolwenci otrzymywali tytuł magistra inżyniera technologii żywności.

Kolejnym krokiem w historii wydziału była walka o poprawę warunków, w jakich kształcono studentów i prowadzono badania. Założenia projektu ustalane były od początku lat 70. W 1976 r. projekt został złożony w Ministerstwie Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, ale rozpoczęcie inwestycji przesunęło się o rok. Co pewien czas wrocławska prasa informowała o „postępach budowy gmachu Technologii Żywności”, a wycinki z gazet młodzi pracownicy przypinali na specjalnej tablicy. Ale też na tym sprawa się skończyła.

W 1980 r. wydział otrzymał pomieszczenia po Katedrze i Klinice Chirurgii. Salę operacyjną chirurgii i część stajni, po przerobieniu na dwie sale ćwiczeń, otrzymał Instytut Podstaw Chemii (o tych salach mówiło się „w obórkach”). Lokal po Katedrze Chirurgii na parterze budynku przy ul. Norwida  25 oraz po Pracowni Radiologii w budynku w podwórzu otrzymał Zakład Technologii Surowców Zwierzęcych. Były tam m.in. laboratorium, sala ćwiczeń i duża sala seminaryjna, w której raz w tygodniu miał również zajęcia doc. Nowosad z Wydziału Weterynarii, zajmujący resztę budynku. Do nowych pomieszczeń przeniósł się zespół mleczarstwa (dotąd mieszczący się w Zakładzie Technologii Rolnej i Przechowalnictwa) i zespół technologii mięsa.

Co ciekawe, w 1984 r., a więc w rzeczywistości po stanie wojennym wprowadzonym w grudniu 1981 r., z powodów politycznych chciano zlikwidować wydział. Większość katedr miało być przeniesionych na Wydział Rolniczy, a Katedra Technologii Surowców Zwierzęcych na Wydział Zootechniczny. Druga koncepcja przewidywała przeniesienie wydziału na Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Przemysłu Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Ostatecznie do likwidacji nie doszło (co zresztą wiązało się z wieloma zakulisowymi działaniami).

W latach 1985-87 opracowano Program Rozwoju Uczelni do roku 2000, w którym zaplanowano budowę gmachu Wydziału Technologii Żywności przy ul. Olszewskiego.

W 1999 r. wydział, jako jedyna jednostka w Polsce, miał uprawnienia do nadawania tytułu doktora nauk biologicznych w zakresie biotechnologii, a w listopadzie 2000 r. wprowadzono nową nazwę – Wydział Nauk o Żywności. Kolejne lata to dostosowanie przepisów i toku studiów do standardów zachodnioeuropejskich. W wyniku licznych wyjazdów zagranicznych na konferencje, szkolenia i spotkania wydział uzyskał udział w projekcie Unii Europejskiej dotyczącym tych zagadnień – jako pierwszy lub jeden z pierwszych w Polsce, opracował i dostosował do realizowanego programu.

„Bez studentów my byśmy byli tu niepotrzebni” – pouczał swoich asystentów prof. Aleksander Tychowski.

W 2006 r. na podstawie oceny parametrycznej za lata 2002-2005, wydział otrzymał I kategorię i został oceniony jako najlepszy spośród wydziałów technologii żywności w Polsce i jako drugi ze wszystkich wydziałów uczelni rolniczych. Dwa lata później przetarg na zaprojektowanie i wybudowanie budynku Centrum Nauk o Żywności i Żywieniu wygrała firma Inter-System z Wrocławia.

We współpracy z tą firmą rozpoczęto bardzo intensywne prace nad zaprojektowaniem układu budynku, usytuowaniem pomieszczeń dydaktycznych (sal wykładowych, seminaryjnych i ćwiczeń laboratoryjnych), pracowni i laboratoriów specjalistycznych, pomieszczeń dla dziekanatu i innych. Prace projektowe i budowlane przebiegały w bardzo szybkim tempie i w październiku 2009 r. odbyło się uroczyste wmurowanie aktu erekcyjnego budynku.

Ostatnie lata to realizacja pięciu projektów finansowanych z Unii Europejskiej, m.in.: Innowacyjne technologie produkcji biopreparatów na bazie nowej generacji jaj „OVOCURA”, którego koordynatorem był obecny rektor UPWr prof. Tadeusz Trziszka; Polskie szczepy Trichoderma w ochronie roślin i zagospodarowaniu odpadów; Nowa żywność bioaktywna o zaprogramowanych właściwościach prozdrowotnych; Biotransformacje użyteczne w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym. Łączna kwota finansowania projektu koordynowanego przez prof. Tadeusza Trziszkę wynosiła 25 mln zł. Tak duże dofinansowanie wpłynęło znacząco na zakup nowoczesnych urządzeń badawczych, co spowodowało, że wydział stał się wówczas jednym z najlepiej wyposażonych w Polsce.

W wyniku kolejnej oceny parametrycznej w grupie nauk rolniczych i leśnych za lata 2005-2008 wydział uzyskał I kategorię, zajmując piąte miejsce w grupie, jako najwyżej sklasyfikowany z wydziałów technologii żywności w Polsce. Trzy lata później rozpoczęła się przeprowadzka do nowo wybudowanego Centrum Nauk o Żywności i Żywieniu przy ul. Chełmońskiego 37, którego uroczyste otwarcie świętowano 14 października 2011 r. W ramach wyposażenia nowego budynku zakupiono sprzęt i aparaturę (głównie do celów dydaktycznych) za ponad 6 mln zł.

W 2013 r. nastąpiła kolejna ocena parametryczna jednostek naukowych za lata 2009-2012. Wydział uzyskał kategorię „A” i został sklasyfikowany jako najlepszy wydział w grupie nauk rolniczych i leśnych (N8). Wysoka pozycja we wrocławskim ośrodku naukowym sprawiła, że wszedł on w skład konsorcjum naukowego, którego liderem został Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Wrocławskiego, a członkami: Wydział Chemiczny Politechniki Wrocławskiej, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt i Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda we Wrocławiu oraz Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego we Wrocławiu. W tworzeniu konsorcjum pod nazwą Wrocławskie Centrum Biotechnologii znaczącą rolę odegrał prof. Tadeusz Trziszka. Wrocławskie Centrum Biotechnologii w konkursie ogłoszonym przez MNiSW uzyskało status Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego (KNOW) na lata 2014-2018.

W 2017 r. Senat UPWr zdecydował o zmianie nazwy, akcentując w ten sposób nowe i istotne kierunki badawcze – Wydział Biotechnologii i Nauk o Żywności to wciąż siła tradycji, ale też i nowoczesność.

opr. na podstawie artykułu Wacława Leszczyńskiego i Antoniego Golachowskiego z książki „40 lat Wydziału Nauk o Żywności Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu” pod redakcją Antoniego Golachowskiego i Macieja Oziembłowskiego