Zmiany na UPWr: komercjalizacja i własność intelektualna

Pojęcie własności intelektualnej nawiązuje do wszelkich praw dotyczących działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej i artystycznej. Z kolei przez  „prawo własności intelektualnej” rozumieć należy regulacje zamieszczone w następujących ustawach: ustawie z 30 czerwca 2003 r. – Prawo własności przemysłowej¹, ustawie z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych², ustawie z 26 czerwca 2003 r. o ochronie baz danych³  oraz ustawie z 18 lipca 2002 r. o ochronie prawnej odmian roślin⁴.

Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce⁵, określana często Konstytucją dla nauki albo Ustawą 2.0, wprowadziła istotne zmiany w zakresie praw i obowiązków związanych z własnością intelektualną. Misją systemu szkolnictwa wyższego i nauki jest prowadzenie najwyższej jakości kształcenia oraz działalności naukowej, kształtowanie postaw obywatelskich, a także uczestnictwo w rozwoju społecznym oraz tworzeniu gospodarki opartej na innowacjach (art. 2 u.s.w.n.). Działalność naukowa, badawcza, dydaktyczna immanentnie związane są z generowaniem praw własności intelektualnej, dlatego właściwe podejście do zarządzania nimi przez uczelnie jest nie do przecenienia.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na istotną dla rozliczeń podatkowych zmianę, która jednoznacznie rozstrzygnęła problem stosowania 50% kosztów uzyskania przychodów od wynagrodzenia nauczycieli akademickich. W świetle art. 116 ust. 7 u.s.w.n. wykonywanie obowiązków nauczyciela akademickiego stanowi działalność twórczą o indywidualnym charakterze, o której mowa w art. 1 ust. 1 pr. aut. Powyższy przepis wskazuje wyraźnie, że praca nauczyciela akademickiego ma twórczy, indywidualny charakter, a ustawowy zakres obowiązków nauczycieli akademickich wymaga podejmowania we wszystkich obszarach aktywności zawodowej działalności twórczej. Przepis ten dotyczy wszystkich nauczycieli akademickich, niezależnie od podstawy prawnej zatrudnienia oraz rodzaju uczelni. Z kolei w art. 128 ust. 1 u.s.w.n. nauczyciel akademicki (z wyjątkiem rektora) podlega ocenie okresowej, w szczególności w zakresie wykonywania obowiązków, o których mowa w art. 115 tej ustawy, oraz przestrzegania przepisów o prawie autorskim, a także o własności przemysłowej. Powyższe przepisy zostały uznane przez Ministra Finansów za wystarczające do zastosowania 50% kosztów uzyskania przychodów, zgodnie z treścią art. 22 ust. 9 pkt 3 ustawy PIT, do całości wynagrodzenia nauczyciela akademickiego.

Nowa ustawa zawiera też rozbudowaną regulację dotyczącą komercjalizacji wyników działalności naukowej oraz know-how (art. 148-159). W ustawie przewidziana jest możliwość tzw. uwłaszczenia naukowców. (Na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu taka możliwość istnieje od trzech lat). Oznacza ono możliwość uzyskania przez pracowników uczelni pełni praw do wyników:

• badań naukowych będących wynalazkiem, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego, wyhodowaną albo odkrytą i wyprowadzoną odmianą rośliny,
• prac rozwojowych,
• twórczości artystycznej
• oraz do know-how związanego z tymi wynikami

– powstałych w ramach wykonywania przez pracownika uczelni publicznej obowiązków ze stosunku pracy. Zatem możliwość „uwłaszczenia” dotyczy jedynie pracowników uczelni publicznych. Uczelnie niepubliczne mogą tworzyć w tym zakresie własne modele. W przypadku komercjalizacji wyników działalności naukowej pracownika uczelni istotne jest, czy daną działalność naukową pracownik wykonywał w ramach obowiązków służbowych. Równie istotne jest źródło finansowania tej działalności. Możliwości te nie dotyczą przypadków, gdy działalność naukowa była prowadzona:

• na podstawie umowy ze stroną finansującą lub współfinansującą tę działalność, przewidującej zobowiązanie do przeniesienia praw do wyników działalności naukowej na rzecz tej strony lub na rzecz innego podmiotu niż strona umowy;
• z wykorzystaniem środków finansowych, których zasady przyznawania lub wykorzystywania określają inny niż w ustawie sposób dysponowania wynikami działalności naukowej oraz know-how związanym z tymi wynikami.

Ponadto po otrzymaniu od pracownika informacji o wynikach działalności naukowej oraz o know-how związanym z tymi wynikami, uczelnia publiczna oraz pracownik mogą, w sposób odmienny niż stanowi ustawa, określić w drodze umowy prawa do tych wyników lub sposób komercjalizacji tych wyników.    

Pracownik przekazuje uczelni publicznej informację o wynikach działalności naukowej oraz o know-how związanym z tymi wynikami. W przypadku złożenia przez pracownika oświadczenia o zainteresowaniu przeniesieniem praw do tych wyników i związanego z nimi know-how, uczelnia w terminie 3 miesięcy podejmuje decyzję w sprawie ich komercjalizacji. Oświadczenie to pracownik może złożyć w formie pisemnej w terminie 14 dni od dnia przekazania uczelni publicznej powyższej informacji. Jeżeli w ciągu wskazanych 3 miesięcy uczelnia zrezygnuje z komercjalizacji, bądź w tym terminie uczelnia nie zajmie żadnego stanowiska, zobligowana jest z mocy ustawy, aby do 30 dni zaproponować pracownikowi zawarcie umowy o przeniesienie praw do wyników działalności naukowej i związanego z nimi know-how. Umowa ta obejmuje wszystkie informacje, utwory, nośniki danych i doświadczenia techniczne potrzebne do komercjalizacji danego rozwiązania.

Umowa musi być bezwarunkowa, pisemna pod rygorem nieważności oraz odpłatna. Pracownik nie musi zaakceptować warunków umowy, ale w razie nieprzyjęcia oferty od uczelni, prawa do wyników działalności naukowej oraz know-how pozostają przy uczelni i może ona decydować o sposobach ich wykorzystania. W przypadku komercjalizacji praw własności intelektualnej pracownikowi zawsze przysługuje udział w zyskach, które wynoszą:

• 50% wartości środków uzyskanych przez uczelnię z komercjalizacji bezpośredniej, obniżonych o nie więcej niż 25% kosztów bezpośrednio związanych z tą komercjalizacją;
• 50% wartości środków uzyskanych przez spółkę celową w następstwie danej komercjalizacji pośredniej, obniżonych o nie więcej niż 25% kosztów bezpośrednio związanych z tą komercjalizacją.

Z kolei w przypadku komercjalizacji dokonanej przez pracownika, uczelni przysługuje 25% wartości środków uzyskanych przez pracownika z komercjalizacji, obniżonych o nie więcej niż 25% kosztów bezpośrednio związanych z tą komercjalizacją. Przez koszty komercjalizacji rozumie się koszty zewnętrzne, jak np.:

• koszty ochrony prawnej, ekspertyz,
• wyceny wartości przedmiotu komercjalizacji,
• opłaty urzędowe (np. w postępowaniu przed urzędem patentowym, opłaty sądowe, notarialne).

Ponadto Senat uczelni obowiązany jest uchwalić regulamin zarządzania prawami autorskimi, prawami pokrewnymi i prawami własności przemysłowej oraz regulamin korzystania z infrastruktury badawczej. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu ten pierwszy wprowadził w 2013 roku, w 2017 miała miejsce pierwsza nowelizacja, a na posiedzeniu senatu w grudniu 2019 roku przyjęto kolejne zmiany. Regulamin zarządzania prawami autorskimi, prawami pokrewnymi i prawami własności przemysłowej oraz zasad komercjalizacji określa w szczególności:

• prawa i obowiązki uczelni, pracowników, doktorantów i studentów w zakresie ochrony i korzystania z praw autorskich, praw pokrewnych i praw własności przemysłowej,
• zasady wynagradzania twórców,
• zasady i procedury komercjalizacji,
• zasady korzystania z majątku uczelni, wykorzystywanego do komercjalizacji, oraz świadczenia usług w zakresie działalności naukowej.

Uczelnie mogą prowadzić akademickie inkubatory przedsiębiorczości oraz centra transferu technologii. Akademicki inkubator przedsiębiorczości tworzy się w celu wspierania działalności gospodarczej pracowników uczelni, doktorantów i studentów. Akademicki inkubator przedsiębiorczości może być utworzony w formie jednostki ogólnouczelnianej albo spółki kapitałowej. Inkubator w formie jednostki ogólnouczelnianej działa na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez senat. Na UPWr trwa proces tworzenia własnego inkubatora (do tej pory wykorzystywano możliwości inkubatora we Wrocławskim Parku Technologicznym, a regulamin jednostki przyjęto podczas posiedzenia senatu w grudniu 2019 roku).

Centrum transferu technologii (na UPWr jest to Dział Innowacji, wdrożeń i komercjalizacji) tworzy się w celu komercjalizacji bezpośredniej, polegającej na sprzedaży wyników działalności naukowej lub know-how związanego z tymi wynikami albo oddawaniu do używania tych wyników lub know-how, w szczególności na podstawie umowy licencyjnej, najmu oraz dzierżawy.Centrum transferu technologii może być utworzone w formie jednostki ogólnouczelnianej i działa na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez senat. Komercjalizacji pośredniej dokonuje się w związku z prowadzeniem spółek prawa handlowego. Uczelnia może powołać tzw. spółkę celową tj. spółkę z o.o. albo akcyjną, w których wszystkie udziały/akcje należeć będą do uczelni. Może też za pośrednictwem spółki celowej tworzyć nowe spółki (w tym z udziałem pracowników albo absolwentów uczelni) lub przystępować do już istniejących spółek oraz nabywać w nich udziały albo akcje.

Trudno dziś ocenić, na ile wprowadzone zmiany wpłyną na ożywienie współpracy pomiędzy uczelniami a biznesem, i na ile przyczynią się do urynkowienia badań naukowych, prac rozwojowych oraz twórczości generowanej na uczelniach.

dr Aleksandra Nowak-Gruca

¹ Dz.U. z 2017 r. poz. 776 ze zm.; dalej jako:p.w.p.

² Dz.U. z 2018 r. poz. 1191 ze zm.; dalej jako:pr. aut.

³ Dz. U. z 2001 r., nr 128, poz. 1402 ze zm.; dalej jako: u.o.b.d.

⁴ Dz. U. z 2018 r., poz. 432.; dalej jako: u.o.p.o.r.

⁵ Dz. U. poz. 1668 z późn. zm., dalej jako: u.s.w.n.