Żegnamy prof. Stanisława Przestalskiego

Fizyk i biofizyk, emerytowany profesor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, uznany w kraju i za granicą autorytet w dziedzinie biofizyki błon, twórca trzynastu liczących się w świecie międzynarodowych konferencji „Schools of Biophysics of Membrane Transport” oraz inicjator i propagator nauczania fizyki, biofizyki i agrofizyki na kierunkach rolniczych w Polsce, czynny członek Polskiej Akademii Umiejętności był człowiekiem wszechstronnym, cenionym zarówno jako naukowiec, jak i autorytet.

– Miał szeroką wiedzę historyczną. Profesor dużo czytał, lubił kryminały, które czytał po angielsku. Żywo interesował się aktualnymi wydarzeniami w kraju, a przyszłość Polski zawsze leżała mu na sercu – wspomina prof. Halina Kleszczyńska, kierownik Katedry Fizyki i Biofizyki Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu i zdradza, że prof. Stanisław Przestalski lubił też podróżować... pociągami. – A jeździł bardzo często między innymi do Warszawy, jako wieloletni członek Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów Naukowych i do Krakowa, jako członek Polskiej Akademii Umiejętności. W pociągu, jak uważał, jest czas aby porozmawiać i podyskutować z ludźmi na różne tematy, ale w pociągu też zrodziło się wiele pomysłów do współpracy naukowej z innymi ośrodkami naukowymi. Ja zresztą też wiele godzin spędziłam na rozmowach z profesorem – dzięki kolei – wizytując, w różnych miejscach w Polsce, ośrodki w których planowaliśmy zorganizować kolejne konferencje lub międzynarodowe szkoły transportu membranowego, których trzykrotnie byłam dyrektorem.

Profesor Stanisław Przestalski urodził się 3 września 1927 roku we Lwowie. Maturę zdał we Wrocławiu w Liceum Ogólnokształcącym Nr 1 w roku 1946 – pierwszym polskim liceum, w którym wuefu uczył Edward Damczyk, członek polskiego podziemia w Breslau, tzw. grupy Olimp, jedyny, który przeżył aresztowania i obóz koncentracyjny.

Profesor po maturze wybrał studia na Wydziale Matematyki Fizyki i Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego i ukończył je w 1951 roku z tytułem magistra filozofii w zakresie fizyki. Doktorat nauk fizycznych na podstawie pracy pt.: „Pomiary wilgotności i porowatości gleby” uzyskał na tym samym wydziale w 1959 roku. Stopień doktora habilitowanego otrzymał na Uniwersytecie Wrocławskim, na podstawie dorobku i pracy habilitacyjnej pt.: „Fizyczne aspekty zjawiska przenikania jonów fosforanowych do czerwonych ciałek krwi” w 1964 roku. Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał w 1971 roku, a zwyczajnego w 1978 roku. Reprezentował następujące specjalności naukowe: fizyka, biofizyka i agrofizyka. Odbył trzy staże naukowe w: ZSRR, Holandii i USA.  

Zainteresowania naukowe prof. Stanisława Przestalskiego koncentrowały na zagadnieniach związanych z agrofizyką i biofizyką błon. Na podkreślenie zasługuje poszukiwanie związku między strukturą fizyczną błon i ich funkcjami biologicznymi. Do jego szczególnych osiągnięć zalicza się badania nad: wilgotnością i porowatością gleby, mechanizmem przenikania jonów przez błony biologiczne, zjawiskiem grawiosmozy i związanym z nim efektem transportu wody w roślinach wyższych. Zajmował się również określeniem molekularnego mechanizmu oddziaływania z błoną biologiczną związków lizosomotropowych. Jego badania dotyczyły również właściwości pestycydów, antyoksydantów oraz związków organicznych cyny i ołowiu. Badania były prowadzone na błonach erytrocytów, traktowanych jako model błony biologicznej i na lipidowych modelach błon. Poznanie tego mechanizmu stanowi niezbędną wiedzę do racjonalnej ochrony komórek, a tym samym organizmu, przed toksycznymi czynnikami fizykochemicznymi.

Profesor Stanisław Przestalski zorganizował od podstaw Katedrę Fizyki i Biofizyki Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu i kierował nią przez 45 lat, od roku 1952 aż do przejścia na emeryturę w roku 1997. Wypromował ok. 20 doktorów, spośród których większość uzyskała tytuły naukowe profesora. Był opiekunem około 100 prac magisterskich, opracował kilkaset recenzji profesorskich, habilitacyjnych i doktorskich. Profesor kierował badaniami naukowymi zarówno w Katedrze Fizyki i Biofizyki Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, jak i w innych ośrodkach akademickich w Polsce.

Był autorem (lub współautorem) blisko 400 pozycji naukowych, w tym ponad 160 oryginalnych prac twórczych, ponad 200 komunikatów i opracowań naukowych. Jego prace były prezentowane na licznych krajowych i międzynarodowych konferencjach, sympozjach i kongresach, często w formie plenarnych referatów. Wykładał na zaproszenie na uniwersytetach w Niemczech, Anglii, we Włoszech i w Japonii. Brał aktywny udział w kilkudziesięciu międzynarodowych konferencjach i kongresach naukowych, w tym EBSA European Biophysics Congress. Organizował wiele naukowych przedsięwzięć, oprócz 13 Międzynarodowych Szkół Biofizyki Transportu Membranowego (1974–1997), konferencje ogólnopolskie. W latach 1978-1989 zorganizował 6 konferencji z cyklu „Ogólnopolskie Sympozja na Temat Błon Biologicznych”. W 2001 roku prof. Przestalski był głównym inicjatorem międzynarodowej konferencji „Biophysics and Biology of Environmentally Important Membrane-Active Compunds”, której organizatorem, oprócz Akademii Rolniczej we Wrocławiu, był Oddział Wrocławski PAN, a współorganizatorami: Polska Sieć Biologii Molekularnej i Komórkowej UNESCO/PAN.

W 2008 roku odbyła się konferencja „Błony Biologiczne” związana z jubileuszem 80. rocznicy urodzin prof. Stanisława Przestalskiego. Organizatorami konferencji byli Katedra Fizyki i Biofizyki UPWr, Komisji Cytobiologii PAN i Międzywydziałowy Instytut Nauk Przyrodniczych UPWr. Z sukcesem zdobywał pieniądze na badania naukowe ze źródeł zewnętrznych. Był kierownikiem kilkunastu projektów badawczych finansowanych wcześniej przez Komitet Badań Naukowych (KBN), a później Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW). Jego aktywność na emeryturze nie uległa zmianie, o czym świadczy ostatni projekt zakończony w 2014 roku, sprawozdaniem złożonym do Narodowego Centrum Nauki (NCN).

Był autorem kilku skryptów oraz cieszącego się wielką popularnością wśród studentów w całej Polsce podręcznika pt. „Fizyka z elementami biofizyki i agrofizyki”, a w 2009 roku napisał nową, znacznie poszerzoną, wersję tego podręcznika pt. „Elementy fizyki, biofizyki i agrofizyki”. Profesor był członkiem wielu komitetów i komisji Polskiej Akademii Nauk: członkiem honorowym Komitetu Agrofizyki i Komitetu Cytobiologii PAN, przewodniczącym Komisji Biologii Molekularnej i Biotechnologii, a w latach późniejszych Komisji Chemii, Fizyki i Techniki w Biologii, Wrocławskiego Oddziału PAN, był również członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Biofizycznego i Polskiego Towarzystwa Biologii Komórki. Przez wiele kadencji był członkiem Centralnej Komisji ds. Spraw Tytułów i Stopni Naukowych. Od roku 1994 był członkiem korespondencyjnym, a od roku 2000 czynnym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności (PAU), w tym Komisji Zagrożeń Cywilizacyjnych oraz wiceprzewodniczącym Komisji Przyrodniczo-Medycznej Wrocławskiego Oddziału PAU. Prof. Przestalski był członkiem Komisji Komórki i Błon Biologicznych IUPAB (International Union for Pure and Applied Biophysics). Wchodził w skład komitetu redakcyjnego czasopism naukowych: „Zagadnienia Fizyk Współczesnej”, „Polish Journal of Environmental Studies” oraz „Cellular and Molecular Biology Letters”. Przez wiele lat był przewodniczącym Zespołu ds. Nauczania Fizyki, Biofizyki i Agrofizyki na Uczelniach Rolniczych w Polsce.

Za ogromne zaangażowanie w rozwój nauki w Polsce, za osiągnięcia dydaktyczne oraz wybitną działalność organizacyjną był wiele razy nagradzany. W 2001 roku Stanisław Przestalski otrzymał tytuł doktora honoris causa Akademii Rolniczej we Wrocławiu.

kbk