Żegnamy prof. Zuzannę Borcz

Profesor Zuzanna Borcz urodziła się we wrześniu 1935 r. w Stryju (woj. stanisławowskie, dzisiaj obwód iwanofrankiwski na Ukrainie). Naukę rozpoczęła we Lwowie, po II wojnie światowej kontynuowała ją w Krakowie, a od 1950 roku związała się z Wrocławiem, do którego finalnie przeniosła się jej rodzina.

Po ukończeniu studiów na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej pracowała w kilku wrocławskich biurach projektów, co zaowocowało otrzymaniem w 1964 roku uprawnień budowlanych w specjalności architektonicznej. W tym czasie projektowała najczęściej obiekty z zakresu użyteczności publicznej. W latach 1967-1977 pracowała w Biurze Studiów i Projektów Łączności – na stanowisku projektanta, skupiając się na projektach związanych z pocztą, radiem i telefonią. Zgłębienie tematyki historii poczt zaowocowało pracą doktorską pt. „Budownictwo pocztowe w Polsce (od jego początków  do II wojny światowej)” obronioną na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej w 1976 roku. Praca była na tyle interesująca, że została wydana przez Ossolineum jako jedna z cyklu książek dotyczących polskiej architektury pt. „Polskie poczty”. Jest ona bogato ilustrowana, wieloma autorskimi klimatycznymi szkicami i rysunkami, pokazującymi wrażliwość profesor Zuzanny Borcz na piękno i jej artystyczną duszę.

Z Uniwersytetem Przyrodniczym (ówczesną Akademią Rolniczą we Wrocławiu) Zuzanna Borcz związała się w roku 1977, rozpoczynając pracę jako adiunkt w Instytucie Budownictwa Rolniczego. W tym czasie podjęła w swych pracach badawczych nową tematykę związaną z architekturą wsi, regionalizmem, przemianami i nowymi funkcjami na terenach wiejskich. Problematyka ta stała się tematem kolejnego kroku w rozwoju naukowym, czyli rozprawy habilitacyjnej pt. „Funkcje pozarolnicze wsi dolnośląskiej (wybrane zagadnienia)”, na podstawie której otrzymała stopień doktora habilitowanego na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej w 1988 r. Tytuł profesora otrzymała w 2000 roku.

Była współtwórcą kierunku studiów architektura krajobrazu na UPWr, a także pełniła funkcję prodziekana ds. tego kierunku i gospodarki przestrzennej w latach 2002-2005. Była też zastępcą dyrektora Instytutu Architektury Krajobrazu i kierownikiem Zakładu Projektowania Krajobrazu, ale przede wszystkim była cenioną specjalistką i ekspertką w zakresie architektury i architektury krajobrazu, wrażliwą na piękno krajobrazu, a w szczególności przemiany zachodzące w krajobrazie wsi oraz małych miasteczek. Wynikiem tego było kierowanie kilkoma ministerialnymi projektami związanymi z tą tematyką. Warto przy tym wspomnieć o wieloletniej, owocnej współpracy i przyjaźni z prof. dr hab. architekt Hanką Ludmiłą Zaniewską, z którą naprzemiennie obie kierowały projektami badawczymi, poszukując przyczyn degradacji małych miast, możliwości ich rozwoju oraz mechanizmów i sposobów zapobiegania negatywnym zjawiskom zachodzącym zarówno w krajobrazie, architekturze, jak i w problematyce  społecznej w małych miastach na obszarze całej Polski. Efektem współpracy są m.in. dwie monografie naukowe „Transformacje miasto – wieś, wieś – miasto”, (2009) Wyd. UPWr i „Małe miasta, które uzyskały prawa miejskie w latach 1989-2011” (2013), Wyd. Instytut Rozwoju Miast.

Profesor Borcz była w latach 2002-2012 redaktorem naczelnym kwartalnika naukowego „Architektura Krajobrazu, Landscape Architecture” wydawanego przez UPWr. Dzięki jej determinacji w 2005 roku z czasopisma bez punktacji został on zakwalifikowane do  listy czasopism punktowanych ministerstwa i cieszył się bardzo dużym zainteresowaniem  w środowisku naukowym. Profesor była promotorem siedmiu prac doktorskich, w tym jednej na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej, wielu prac magisterskich i inżynierskich, wielokrotnie nagradzanych, ale też autorką i współautorką wielu cenionych publikacji naukowych i popularnonaukowych. Była członkiem założycielem Stowarzyszenia Polskich Architektów Krajobrazu, członkiem SARP, Komitetu Techniki Rolniczej PAN, Sekcji Polskiej ECOVAST, Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych i Rady Naukowej Acta Scientiarum Polonorum. Wielokrotnie była też nagradzana i wyróżniana, w tym m.in. Złotym Krzyżem Zasługi i Medalem zasłużony dla Akademii Rolniczej we Wrocławiu (dzisiaj to Uniwersytet Przyrodniczy).

Zuzanna Borcz była cenioną specjalistką i ekspertką w zakresie architektury i architektury krajobrazu, wrażliwą na piękno krajobrazu, a w szczególności przemiany zachodzące w krajobrazie wsi oraz małych miasteczek. Wynikiem tego było kierowanie kilkoma ministerialnymi projektami związanymi z tą tematyką. Pozostawiła wiele prac plastycznych, grafik, szkiców i rysunków, które powstały podczas prac badawczych związanym z przemianami krajobrazu i architektury wsi. Pięknie naszkicowany przez nią budynek dawnej szkoły w Krajanowie już dziś nie istnieje, został tylko na jej szkicu.

Była bardzo skromną osobą, nigdy nie zabiegała o  zaszczyty, pochwały, nagrody. Jej wychowankowie nie kryli, że jest dla nich taka naukową mamą, wspierającą, dopingującą, czuwającą. Wiedziała o tym i ta szczególna więź była wyjątkowym połączeniem relacji emocjonalnej i zarazem czysto merytorycznej. Profesor Borcz była też ceniona w środowisku architektów i architektów krajobrazu z całej Polski. Z jej zdaniem liczyło się wielu naukowców, młodzi pytali o radę, a starsi szukali wsparcia. Była zapraszana na wiele konferencji, przy czym zawsze, przy okazji i w miarę możliwości, zwiedzała z aparatem fotograficznym okolicę, rejestrując ulotne piękno krajobrazu.

Spędzałyśmy godziny na dyskusjach związanych z krajobrazem wiejskim i małych miasteczek, wciąż znajdując nowe inspiracje i problemy do rozwiązania. Zachęcała młodsze koleżanki i kolegów do podejmowania nowych trudnych wyzwań, uczyła konsekwencji i układania planu badawczego, poszukiwania rozwiązań.

Nigdy nie zapomnę jak na początku mojej kariery naukowej przyszło z zewnątrz zlecenie, pozornie związane z moim zakresem badawczym, ale chciałam je odrzucić – wydawało mi się, że nie podołam i nie sprostam temu zadaniu. Wtedy profesor powiedziała do mnie: „Pamiętaj, jeśli będziesz miała przed sobą zadania, które będą ci się wydawały łatwe, będziesz wiedziała, że potrafisz, bo już takie zadnie rozwiązywałaś, to znaczy, że się nie rozwijasz. Jeśli chcesz iść do przodu, to musisz podejmować się takich wyzwań i zadań, które wydają ci się nowe i trudne, wręcz nieosiągalne”. Zapamiętałam to i myślę, że jest to przesłanie ważne dla wszystkich młodych naukowców.

Drugie osobiste wspomnienie łączy się nie tylko z profesor Borcz, ale także z jej Ojcem, także profesorem – Tadeuszem Demeter. Jak za długo „myślałam” nad jakimś artykułem, to mówiła do mnie, że jej Tato zawsze mówił do niej: „Nie bawuńciaj się”. Do dziś to pamiętam i zapala mi się lampka, gdy za dużo czasu poświęcam jakiejś z pozoru interesującej błahostce.

Kolejne osobiste sugestie, które zapamiętałam to takie, żebym swoich prezentacji i artykułów nie kończyła na zdiagnozowaniu problemu, tylko na sugestii i propozycji jego rozwiązania. Było to szczególnie związane z krajobrazem wiejskim i budownictwem we wsiach, w których można było zawsze przytaczać i pokazywać wiele negatywnych przykładów. Zakończenie wystąpienia, czymś pozytywnym było najtrudniejszą częścią prezentacji.

Ostatnim tematem, nad którym wspólnie pracowałyśmy była monografia dotycząca szkół wiejskich. Pierwsze moje badania, jeszcze jako asystentki w latach 80. XX w. zasugerowane przez profesor Zuzannę Borcz to objazd po wsiach w poszukiwaniu dawnych wiejskich szkół. Temat ten przewijał się przez wszystkie lata naszych wspólnych badań. Stąd pomysł, aby to zebrać w monografii, mam nadzieję, że uda mi się skończyć to wspólne nasze dzieło.

 prof. Irena Niedźwiecka-Filipiak