Żegnamy prof. Irenę Górską

Prof. Irena Górska urodziła się 24 lipca 1929 roku w Łachwie na dzisiejszych terenach Białorusi. Po wojnie wraz z rodziną zamieszkała w Milanowie na Lubelszczyźnie, gdzie jej ojciec pełnił funkcję jedynego na cały powiat parczewski lekarza weterynarii. W 1949 roku, po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego Sióstr Urszulanek w Lublinie, rozpoczęła studia pierwszego stopnia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Po ich ukończeniu rozpoczęła studia drugiego stopnia na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wrocławskiego uzyskując tytuł magistra zoologii. Pierwszą pracę podjęła na Akademii Medycznej we Wrocławiu w Zakładzie Anatomii Patologicznej, pełniąc funkcję asystenta naukowego w zespole prof. Zygmunta Alberta. W 1955 roku urodziła córkę Małgorzatę, dzisiaj lekarkę, a dwa lata później drugą – Joannę, plastyczkę i pedagoga. W 1959 roku została zatrudniona w Zakładzie Badawczym Surowców Zwierzęcych, wrocławskiej filii Instytutu Zootechniki w Krakowie, gdzie pracowała przez trzy lata. W 1962 roku podjęła pracę na stanowisku starszego asystenta w ówczesnej Wyższej Szkole Rolniczej we Wrocławiu, wiążąc się z nią do końca swojej kariery zawodowej.

Wysokie standardy

– Była bardzo wymagająca i stawiała bardzo wysokie standardy, a spełnienie ich było nie lada wyzwaniem, zwłaszcza dla nas, jej bliskich – opowiada młodsza córka profesor Górskiej, Joanna, doskonale pamiętając dzień, kiedy jej mama miała migotanie przedsionków, lada moment mogło się rozwinąć migotanie komór. Pogotowie, karetka, zastrzyk i szybka decyzja – pani profesor jedzie do szpitala na obserwację. Uważni sanitariusze czuwali nad starszą panią, która nałożyła płaszcz, obowiązkowy kapelusz. Kiedy podchodzili do karetki, jeden z sanitariuszy powiedział do z trudem oddychające profesor „proszę się nie denerwować, pomożemy wejść do auta”, a ta odwróciła głowę, spojrzała na niego i odpowiedziała „tylko proszę uważać na kapelusz”. Mogło się palić, walić, serce odmawiać posłuszeństwa, ale przecież każdy wie, że dama bez kapelusza z domu nie wychodzi, a eleganckie nakrycie głowy również w karetce musi być bez zarzutu.

– Praca była dla mamy najważniejsza, a uczelnia wielką świętością. Nigdy nie opowiadała tego, co się działo na wydziale. Kiedy odbierała telefon z pracy i zanosiło się na dłuższą rozmowę, musiałyśmy z siostrą wyjść z pokoju. Żadnego plotkowania. Była bardzo lojalna i dyskretna. Może dlatego nazywano ją Matką Wydziału? – podkreśla Joanna Cichy, dla której szczególnie ujmujące były jedne z imienin rektora Tadeusza Trziszki. – Ja byłam osobą towarzyszącą, ponieważ mama nigdy nie chciała kłopotać swoją niepełnosprawnością pracowników. Większość gości już była i gdy wszedł rektor Trziszka, to swoje pierwsze kroki skierował do mamy, mówiąc „Witam Matkę Wydziału”. Było to niezwykle wzruszające, bo przecież to było jego święto – podkreśla Joanna Cichy.

Rektor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu w latach 2016-2020, prof. Tadeusz Trziszka bez wahania dodaje: – Była cudownym człowiekiem, fantastycznym naukowcem, trudno, żebym jej tak nie honorował.

Prof. Grażyna Krasnowska, jej pierwsza doktorantka i „przyszywana córka” – jak nazywa ją rodzina profesor – wspomina: – Studia kończyłam w 1980 roku, w Katedrze Technologii Przetwórstwa Surowców Zwierzęcych, której współtwórczynią była profesor Irena Górska. Nie było wtedy studiów doktoranckich ani szkoły doktorskiej, zostałam przyjęta do pracy jako asystent. Dorastałam naukowo pod skrzydłami pani profesor, która była jedynym biologiem wśród technologów i otwierała ścieżkę badań nad histologią i strukturą mięsa w aspekcie produktu żywieniowego.

Wychowanka prof. Górskiej przyznaje, że kupiła wtedy książki z histologii, żeby się douczyć i być partnerem w rozmowach ze swoją mentorką.

– Ale czerpałyśmy z siebie wzajemnie, bo ona od nas uzupełniała wiedzę z zakresu technologii – mówi prof. Grażyna Krasnowska, dodając, że lata 80. i panujący wtedy kryzys gospodarczy wyznaczyły kierunki badań, czyli analizę surowców ubocznych w kontekście zmian histologicznych, przydatności i parametryzacji żywieniowej.

Dziekan na trudny czas

Gdy w 1981 roku profesor Górska objęła funkcję prodziekana Wydziału Technologii Żywności, z pewnością nie spodziewała się, że będzie to jedna z trudniejszych kadencji w historii uczelni. Wybory odbyły się 15 listopada, a następnego dnia rozpoczął się ogólnopolski strajk studentów, również na ówczesnej Akademii Rolniczej. Miesiąc później studenci podjęli uchwałę o jego zakończeniu z dniem 13 grudnia i rozpoczęciu następnego dnia nauki – czyli 14 grudnia 1981 roku. Natychmiast po ogłoszeniu stanu wojennego znaczna część studentów zdecydowała o pozostaniu w murach uczelni, dołączając do strajku okupacyjnego „Solidarności”, zaś inni wspierali robotników strajkujących w zakładach przemysłowych. W pierwszych tygodniach 1982 roku wznowiono zajęcia i wprowadzono obligatoryjną obecność nawet na wykładach.

– Za nieusprawiedliwioną nieobecność, czyli bez zaświadczenia lekarskiego, można było zostać skreślonym z listy studentów, co w przypadku mężczyzn skutkowało powołaniem do wojska. Prodziekan Irenie Górskiej w tym trudnym czasie udało się pomóc wielu studentom i uchronić ich przed wyrzuceniem z uczelni, umiała negocjować w ich sprawach z komisarzami wojskowymi. Już wówczas funkcjonowało o pani profesor powiedzenie, że jest niczym „Matka Wydziału”. I tak w rzeczywistości było – opowiada prof. Maciej Oziembłowski i przypomina, że w latach 1987-1993 prof. Górska pełniła funkcję dziekana wydziału i dzięki jej staraniom uzyskał on prawo do nadawania stopnia doktora habilitowanego nauk rolniczych w zakresie technologii żywności i żywienia. Otrzymał też wówczas najwyższą kategorię (A) oceny poziomu naukowego w klasyfikacji Komitetu Badań Naukowych.

– Potencjał naukowy i dydaktyczny Wydziału Technologii Żywności, najmłodszego z wydziałów na naszej uczelni, w latach 80. XX wieku był już bardzo duży, ale nie był w pełni odzwierciedlony choćby w przydziale miejsc dla nowych studentów. W 1986 roku, kiedy zacząłem studia, przyznano tu zaledwie 60 miejsc dla studentów pierwszego roku. Biorąc pod uwagę tzw. odsiew, studiowało nas nieproporcjonalnie mało w stosunku do potencjału i możliwości wydziału – wspomina prof. Maciej Oziembłowski, dodając, że ówczesny dziekan prof. Wacław Leszczyński, a później od 1987 roku nowa dziekan prof. Irena Górska pozwolili kilku osobom na studiowanie w nieznanym wówczas charakterze „wolnego słuchacza”, co umożliwiało studentom uczęszczać na zajęcia, zaś po zaliczeniu pierwszego roku stawali się pełnoprawnymi studentami drugiego roku.

Życzliwa ludziom

Prof. Oziembłowski doskonale pamięta też atmosferę egzaminu magisterskiego, podczas którego komisji egzaminacyjnej przewodniczyła dziekan Irena Górska.

– Była bardzo zainteresowana naszymi pracami i życzliwie dopytywała o różne szczegóły. Pomimo swojej pozornej surowości, była człowiekiem o złotym sercu, czego jako studenci nieraz doświadczaliśmy. Na naszych dyplomach ukończenia studiów widnieją podpisy zmarłego 30 marca ówczesnego rektora profesora Jerzego Kowalskiego oraz naszej dziekan, zmarłej 24 kwietnia Ireny Górskiej – wspomina prof. Maciej Oziembłowski, który z prof. Ireną Górską miał również styczność już jako pracownik Katedry Technologii Surowców Zwierzęcych od 1993 roku.

– Była specjalistką technologii i jakości mięsa. Ale oprócz nauki, ważne dla niej były relacje z ludźmi – mówi prof. Oziembłowski, a inni współpracownicy i wychowankowie prof. Ireny Górskiej podkreślają, że była regularnym gościem okolicznościowych spotkań katedralnych i wydziałowych, zawsze żywo i zarazem życzliwie zainteresowana pracą nad doktoratami czy rozprawami habilitacyjnymi.

Prof. Grażyna Krasnowska, prodziekan Wydziału Biotechnologii i Nauk o Żywności: – Była wymagająca, sprawiedliwa, ale też niezwykle empatyczna i otwarta. Sprzyjała zmianom, dawała kierownikom jednostek wydziałowych swobodę decydowania i inspirowała ich do samodzielnego działania i tworzenia innowacyjnych rozwiązań badawczych i dydaktycznych. W czasach, kiedy nie było to takie łatwe, promowała międzynarodową wymianę studentów i naukowców.

Prof. Grażyna Krasnowska po chwili zastanowienia dodaje, że profesor Górska była mentorką nie tylko jej, ale wielu naukowców z Wydziału Biotechnologii i Nauk o Żywności. Miała ogromne poczucie odpowiedzialności zarówno za nich, jak i za sam wydział. W tej odpowiedzialności mieściło się wszystko, bo i etyka zawodowa, i myślenie o przyszłości, ale też dbałość o formę i tradycję. Pani profesor wpajała nam zasady i zwyczaje akademickie. Ja i cała nasza gromadka wychowanków profesor mieliśmy wpojone, że toga to nie jest po prostu jakaś przyciężka szata, ale symbol, dystynkcja, znak, który zawiera w sobie tradycję i dorobek uczelni i pokoleń, które pracowały na ten dorobek – podkreśla prof. Grażyna Krasnowska.

Nauka ponad wszystko

Prof. Irena Górska pracę naukową rozwinęła pod kierunkiem prof. Mariana Junego, legendarnej postaci dzisiejszego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Stopień doktora nauk rolniczych uzyskała w 1962 r. na Wydziale Zootechnicznym ówczesnej Wyższej Szkoły Rolniczej we Wrocławiu, na podstawie rozprawy pt. „Badania histometryczne i histochemiczne tkanki mięśniowej cieląt z różnych warunków żywieniowych” (promotor – prof. Marian Juny). Stopień doktora habilitowanego nauk rolniczych nadano jej na Wydziale Rolniczym Akademii Rolniczej we Wrocławiu w 1974 r. na podstawie rozprawy pt. „Ultrastrukturalne i histochemiczne zmiany w mięsie zajęczym w okresie pośmiertnym i podczas magazynowania w mroźni”. Tytuł naukowy profesora otrzymała w 1991 r. Odbyła staże naukowe w Moskiewskim Technologicznym Instytucie Przemysłu Mięsnego i Mleczarskiego oraz Wszechzwiązkowym Naukowo-Badawczym Instytucie Przemysłu Mięsnego (1985 r.), a w 1987 r. w Leningradzkim Technologicznym Instytucie Przemysłu Chłodniczego. Była członkiem Kolegium Redakcyjnego ds. Wydawnictw i redaktorem merytorycznym Zeszytów Naukowych AR we Wrocławiu serii „Technologia Żywności” (1981-1987), przewodniczącą i członkiem wielu komisji rektorskich, senackich, uczelnianych i wydziałowych (1971-1987), członkiem senatu (1987-1999), prodziekanem (1981-1987), dziekanem Wydziału Technologii Żywności (1987-1993). Była też członkiem Komitetu Technologii i Chemii Żywności PAN (1980-1982), Zespołu Ekspertów ds. Technologii Żywności i Żywienia Człowieka przy MEN (1989-1990), Sekcji Technologii Żywności i Żywienia KBN (1996-1997).

Wypromowała dwóch doktorów i 82 magistrów. Recenzowała siedem wniosków na tytuł profesora zwyczajnego, jedną rozprawę habilitacyjną i pięć doktorskich, 25 prac wydawniczych, 23 projekty badawcze KBN. Była współautorką dwóch skryptów oraz 98 publikacji naukowych, w tym 42 oryginalnych prac twórczych. Wyniki prac prezentowała na wielu krajowych i międzynarodowych kongresach naukowych. Jej specjalnością naukową była technologia mięsa, ze szczególnym uwzględnieniem ubocznych niekonwencjonalnych surowców rzeźnych, w aspekcie ich żywnościowego wykorzystania. Była kierownikiem dwóch tematów badawczych w ramach Programów Badawczych Międzyresortowych (1981-1985) i Centralnego Programu Badań Podstawowych (1986-1990), grantu promotorskiego KBN (1997), współautorem projektu badawczego KBN (1992-1994). Pod jej kierunkiem siedem osób z kraju odbyło staże naukowe.

W uznaniu nieocenionych dla uczelni zasług prof. Irena Górska została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, medalem „Za Zasługi dla Akademii Rolniczej we Wrocławiu”. Wyróżniona była też 19 nagrodami rektora.

W pamięci rodziny, uczniów i pracowników pani profesor pozostaje niezmiennie jako osoba wymagająca, ale życzliwa, prawa o wielkiej moralności i wysokiej kulturze osobistej. Prof. Irena Górska zmarła 24 kwietnia, pogrzeb odbędzie się 13 maja o godzinie 14 na cmentarzu przy ul. Smętnej we Wrocławiu. 

kbk