Współpraca nie zna granic – Beethoven 4 na UPWr

• Lokalne społeczności mogą swobodnie przekraczać granice, dzięki czemu mogą efektywniej zaangażować się w dbanie o wspólne środowisko

Program Beethoven wspiera polsko-niemieckie badania, w co idealnie wpisuje się projekt dr Soleckiej, która we współpracy z dr Sarah Gottwald (Uniwersytet Leuphana w Lüneburgu, Niemcy) chce zbadać wpływ mobilności na znaczenie miejsca i zarządzanie środowiskiem w kontekście regionów transgranicznych – na przykładzie obszaru nadodrzańskiego dzielącego Polskę i Niemcy. Zespół dr Soleckiej chce zbadać, w jaki sposób ludzie przywiązują się do miejsc, jakie znaczenie ma dla nich ich miejsce zamieszkania i jak ta zbudowana więź stwarza potencjał do organizowania oddolnych prośrodowiskowych inicjatyw, które będą miały na celu ochronę krajobrazu i rzek.

Rzeki stanowią systemy społeczno-ekologiczne oferujące ludziom różne korzyści, a także tworzą naturalne i administracyjne granice państw. Pomimo potrzeby i wymogów współpracy transgranicznej na rzecz zrównoważonego zarządzania rzekami, działanie formalnych instytucji planowania krajobrazu obejmuje jedynie granice państwowe. Jednocześnie granice w Unii Europejskiej nie stanowią ograniczenia dla mobilności ludzi, którzy stale się przemieszczają. Ze względu na różnice między Polską a Niemcami, na przykład ekonomiczne, lokalni mieszkańcy przekraczają granicę z różnych powodów. Te różne rodzaje mobilności mogą być związane z wyjazdem do pracy, z robieniem zakupów czy odwiedzaniem rodziny. 

– Regiony transgraniczne, takie jak obszar nadodrzański, stanowią szczególny przypadek do zbadania związku pomiędzy różnymi rodzajami mobilności i znaczeniem miejsca, jak również potencjału oddolnego zarządzania środowiskiem przez okolicznych mieszkańców. Podczas gdy otwarte granice pozwalają na działalność transgraniczną, historyczne obciążenia i różnice społeczno-gospodarcze nadal tworzą podział między obiema stronami granicy, powodując specyficzne wzorce mobilności – tłumaczy dr Solecka z Wiodącego Zespołu Badawczego SCR, dodając, że jednoczesny szybki rozwój Internetu Rzeczy wspiera nowe formy podróżowania zarówno fizycznego, jak i wirtualnego. Te trendy w mobilności ludzi wymagają nowego podejścia do zrównoważonego zarządzania rzekami, gdzie ludzie mogą pełnić rolę zarządców środowiska (environmental stewards), przekraczając granice administracyjne i razem dbając o wspólne dobro, jakim są regiony transgraniczne. 

To mieszkańcy mają największy wpływ na wspólne tereny,
nie władza

Ponieważ lokalni mieszkańcy w przeciwieństwie do państwowych instytucji mogą swobodnie przekraczać granice, wspierając zrównoważone zarządzanie rzekami, naukowczyni postanowiła zbadać wpływ ich mobilności na znaczenie miejsca i zarządzanie środowiskiem. 

– Na początku chcę zbadać wzorce mobilności w wybranym, nadodrzańskim regionie transgranicznym i poszerzyć rozumienie bezpośrednio postrzeganego oraz społecznie i kulturowo skonstruowanego znaczenia miejsca w naturalnych i półnaturalnych krajobrazach. Następnie określimy wpływ wzorców mobilności na znaczenie miejsca i zarządzanie środowiskiem. Na podstawie tego opracujemy innowacyjne metody wspierające oddolne inicjatywy zarządzania środowiskiem opartych na nudge theory – opowiada dr Solecka z Instytutu Gospodarki Przestrzennej UPWr. 

Jak tłumaczy zdobywczyni grantu Beethoven 4, nudge theory to idea wykorzystywania zachęt lub sugestii zamiast wprowadzania praw czy nakazów, by wpłynąć na zachowanie ludzi, jednocześnie dając im swobodę podejmowania własnych decyzji. Spopularyzowała ją wydana w 2008 roku książka dwójki naukowców z Uniwersytetu Chicago Richarda Thalera i Cassa Sunsteina "Nudge: Improving Decisions about Health, Wealth, and Happiness", która wywołała szczególny rezonans wśród polityków amerykańskich i brytyjskich. Jak mówi jeden z jej autorów Richard Thaler: – Ideą nudge theory jest to, że nigdy nie dokonujemy odizolowanych, niepowiązanych wyborów. Nie można uniknąć wpływu szturchnięcia (nudge).

Do zbadania modeli mobilności posłużą zarówno wywiady z ekspertami, jak i mieszkańcami. Jednocześnie do określenia znaczenia miejsca użyta zostanie internetowa ankieta partycypacyjna, która pozwoli respondentom na powiązanie znaczenia z miejscem, zamieszczenie zdjęć, poinformowanie o oddolnych inicjatywach zarządzania środowiskiem, jak również o wzorcach przemieszczania się. Informacje te są ważne dla badaczy z zespołu dr Soleckiej, ponieważ chęć podejmowania przez mieszkańców działań na rzecz środowiska naturalnego jest ściśle związana z przypisanym do danego miejsca znaczeniem, czy też przywiązaniem do niego. 

– Wykorzystamy nasze spostrzeżenia empiryczne, aby pokazać, w jaki sposób zarówno esencjonalistyczne, jak i progresywne rozumienie znaczenia miejsca może prowadzić do lepszego zrozumienia relacji między ludźmi a miejscem w kontekście transgranicznym – tłumaczy dr Iga Solecka, podkreślając, że jej propozycja badawcza, tak jak przedmiot badań, będą oparte na współpracy międzynarodowej: – Badania empiryczne wymagają umiejętności językowych, zaplecza kulturowego i kompetencji międzykulturowych. Dlatego projekt zakłada współpracę z prof. Elżbietą Opiłowską z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego. To jest szczególnie istotne w bezpośrednich interakcjach z lokalnymi mieszkańcami w trakcie wywiadów oraz procesie ich kodowania – mówi naukowczyni.

is