Naukowcy UPWr z nagrodami Polskiej Akademii Nauk
Polska Akademia Nauk doceniła naukowców Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. To prof. Krzysztof Sośnica, prof. Stanisław Dzimira i prof. Wojciech Niżański.
Prof. Krzysztof Sośnica, kierownik dyscypliny naukowej inżynieria lądowa i transport oraz Zakładu Geodezji Satelitarnej na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu, znalazł się w gronie laureatów nagród naukowych Wydziału IV Nauk Technicznych Polskiej Akademii Nauk – doceniono go za cykl 16 prac dotyczących przetwarzania laserowych i mikrofalowych obserwacji do satelitów nawigacyjnych i geodezyjnych.
Prof. Sośnica to obecnie najmłodszy tytularny profesor w Polsce. Opracował metodologię integracji laserowych pomiarów odległości do satelitów (ang. satellite laser ranging, SLR) oraz obserwacji mikrofalowych z Globalnych Nawigacyjnych Systemów Satelitarnych (GNSS).
– Udoskonalone metody przetwarzania danych satelitarnych pozwalają na wyznaczanie dokładnych orbit sztucznych satelitów Ziemi, co z kolei przekłada się na lepsze poznanie procesów zachodzących w systemie ziemskim, takich jak zmiany w potencjale grawitacyjnym, nieregularności w ruchu obrotowym Ziemi, deformacje skorupy ziemskiej wywołane procesami antropogenicznymi i naturalnymi, a nawet weryfikację efektów wynikających z ogólnej teorii względności na podstawie anomalii w ruchu satelitów – tłumaczy prof. Sośnica i dodaje, że badania nad integracją niezależnych technik obserwacyjnych na pokładzie satelitów – w szczególności europejskiego systemu Galileo – pozwalają na m.in. wyznaczenie zmienności długości doby z nieosiągalną wcześniej dokładnością, ze względu na silny rezonans okresu obiegu satelitów GPS z ruchem obrotowym Ziemi.
Krzysztof Sośnica kieruje projektem finansowanym ze środków Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA), dwoma projektami Narodowego Centrum Nauki OPUS oraz zadaniami badawczymi w dwóch projektach Unii Europejskiej. Laureat współtworzył Centrum Przetwarzania Obserwacji Laserowych do Sztucznych Satelitów Ziemi, które uzyskało status oficjalnego centrum Międzynarodowej Służby Pomiarów Laserowych (ILRS). W 2019 r. został najmłodszym członkiem honorowym Międzynarodowej Asocjacji Geodezji (IAG Fellow).
Przedstawiony do nagrody cykl publikacji składał się z 16 artykułów naukowych opublikowanych w ciągu dwóch ostatnich lat w czasopismach, którym Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przypisuje wartość punktową z zakresu 100–200 punktów. Laureat jest pierwszym lub drugim autorem wszystkich przedstawionych publikacji, był też inicjatorem powstania prac sprawując jednocześnie merytoryczny nadzór nad ich powstaniem.
Wydział II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN docenił z kolei cykl prac nt. „Zróżnicowanie gatunkowe podłoża genetycznego zaburzeń rozwoju płci zwierząt domowych i nowe podejście do ich diagnostyki”, którego autorami są naukowcy z dwóch uczelni: Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu i Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Wyróżnienie dostali więc prof. Stanisław Dzimira, dziekan Wydziału Medycyny Weterynaryjnej i prof. Wojciech Niżański, przewodniczący Rady Dyscypliny Weterynaria i kierownik WZB Innowacyjna diagnostyka i terapia weterynaryjna (Inno-WET), oraz prof. Marek Świtoński, prof. Izabela Szczerbal, prof. Joanna Nowacka-Woszuk, prof. Monika Stachowiak (Dragan) oraz Paulina Krzemińska.
– Nasze badania, a co za tym idzie i cykl publikacji, dotyczą zaburzeń, które nazywamy interseksualizmem, a więc obupłciowością. U dotkniętych nim osobników stwierdzamy obecność narządów płciowych wewnętrznych i zewnętrznych obu płci, takie zwierzę jest więc osobnikiem pośrednim pomiędzy samcem i samicą – mówi prof. Wojciech Niżański.
Jak tłumaczy szef jednego z WZB na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu, przyczyną interseksualizmu są mechanizmy o podłożu genetycznym, które mogą występować spontanicznie, mogą być dziedziczne, ale mogą też powstawać wskutek działania środowiska, np. negatywnego oddziaływania zanieczyszczeń, toksyn zawartych w tworzywach sztucznych, środkach farmakologicznych, czy w smogu. Substancje te zaburzają równowagę hormonalną, kumulują się i wpływają bezpośrednio na rozwój zarodka i płodu w czasie ciąży, ale mogą też wpływać na organizm zmieniając jego metabolizm, DNA, czy prowadzą do aberracji chromosomowych w zakresie ich struktury i liczby.
– Na obecnym etapie naszych badań szukamy mechanizmów genetycznych warunkujących pojawianie się tego rodzaju zmian, ale szukamy ich po to, by w przyszłości łatwiej diagnozować te przypadki, co może nas prowadzić do ich predykcji, a więc przewidywania, czy dane zwierzę urodzi osobnika interseksualnego – wyjaśnia prof. Niżański i dodaje, że fundamentem jest tu dobra diagnoza każdego przypadku, na którą składają się epikryza kliniczna, obrazowanie (tomografia komputerowa i USG) i histologia wyciętych gonad – za badania na poziomie histologicznym odpowiada prof. Stanisław Dzimira – oraz badania genetyczne i molekularne, które prowadzone są w Poznaniu.
– Wszystko zaczęło się na początku XXI wieku. Poszukiwanie partnerów naukowych zaowocowało nawiązaniem współpracy z jednym z najbardziej rozpoznawalnych na świecie zespołem genetyków reprezentujących nasz obszar nauki z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu – kierowanym przez prof. Marka Świtońskiego. Profesor jest międzynarodowym autorytetem a współpraca z nim jest niezwykle owocna. Jako ciekawostkę zdradzę, że przez pierwszych 10 lat wspólnej pracy ani razu się nie spotkaliśmy, tylko wymienialiśmy się wynikami i mailami – uśmiecha się prof. Wojciech Niżański i dodaje, że badania nad interseksualizmem u ssaków mogą być modelem dla badań dotyczących zaburzeń tego rodzaju u człowieka, bo on też jest narażony na wpływ czynników cywilizacyjnych i związanych z nimi zanieczyszczeń, które mogą oddziaływać zarówno na strukturę DNA, jak i na wiele tkanek płodu i dojrzałego organizmu.
kbk