Komitet Polityki Naukowej o innowacyjności

Prof. Anna Chełmońska-Soyta, prorektor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu ds. innowacji i współpracy z gospodarką, przewodnicząca Komitetu Polityki Naukowej zapowiada publikację stanowiska KPN, które wskazuje rozwiązania zmierzające do usprawnienia procesu innowacyjności i wspólnego udziału w nim jednostek naukowych i przedsiębiorców. KPN jest organem pomocniczym ministra w zakresie polityki naukowej państwa. Przeprowadza ewaluację realizacji polityki naukowej państwa oraz opiniuje dokumenty przedstawione przez ministra. Podejmuje także z własnej inicjatywy działania dotyczące ważnych problemów szkolnictwa wyższego w Polsce. Dlatego też uznał za istotne podjęcie dyskusji nad problemem innowacyjności, która jest głównym czynnikiem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy.

– Postanowiliśmy przyjrzeć się transferowi wiedzy, której poziom w naszym kraju jest niski i można uznać, że jest to nasza pięta Achillesa w całym procesie innowacji, o którym nie można mówić, jeśli nie następuje wdrożenie choćby najlepszego unikatowego pomysłu. W Unii Europejskiej zajmujemy czwarte miejsce od końca jeśli chodzi o poziom absorbcji innowacyjnych rozwiązań w gospodarce – mówi prof. Anna Chełmońska-Soyta, która nie kryje, że impulsem do dyskusji nad tym problemem w KPN stało się osobiste doświadczenie prof. Magdaleny Król, członkini Komitetu, specjalistki z zakresu onkologii eksperymentalnej i stypendystki Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (grant Proof of Concept ERC), która założyła własny start-up wspomagający jej projekt naukowowo-badawczy. Z rozmów dotyczących jego uruchomienia, z oceny procedur, ale też i z wiedzy, jak wygląda transfer wiedzy z uczelni do gospodarki i gdzie są główne przeszkody ograniczające wzrost innowacyjności w Polsce powstała potrzeba stworzenia rekomendacji. Jak podkreśla przewodnicząca KPN, podstawą analiz i dyskusji były zarówno nowa europejska perspektywa finansowa oraz założenia projektu Polityka Naukowa Państwa.

Innowacja jest procesem i nie można mówić o innowacji, jeśli nie następuje wdrożenie choćby najlepszego unikatowego pomysłu. W Unii Europejskiej zajmujemy czwarte miejsce od końca jeśli chodzi o poziom absorbcji innowacyjnych rozwiązań w gospodarce.

– Każdy z członków KPN wie, choćby z doświadczeń we własnej uczelni, ale też z obserwacji otoczenia zewnętrznego, co jest naszą słabością. Każdy też miał propozycje dotyczące zmian. Przygotowany dokument jest krótki, konkretny i jest nie tyle nakazem, ile właśnie naszą rekomendacją, która w dużym skrócie dotyczy tego, co można nazwać kulturą zarządzania. To w jej deficytach tkwi istota problemu, jak też w powszechnym braku zaufania, które w tym obszarze jest przecież kluczowe – podkreśla prof. Chełmońska-Soyta.

KPN, biorąc pod uwagę również globalne zmiany wpływające na polską gospodarkę i uczelnie, zorganizował spotkanie naukowców, przedsiębiorców, inwestorów, osób wspierających przedsiębiorczość akademicką, przedstawicieli Ministerstwa Edukacji i Nauki oraz Ministerstwa Rozwoju Pracy i Technologii. Efektem tego spotkania jest przyjęte przez Komitet stanowisko, rekomendujące przyjęcie rozwiązań w czterech głównych obszarach.

Po pierwsze więc, procesy innowacji powinny przebiegać w przyjaznym środowisku prawno-administracyjnym, zapewniającym im rozwój na wszystkich etapach począwszy od prowadzenia prac badawczych o zakończywszy na wdrożeniu. W tym kontekście Komitet rekomenduje wprowadzenie nowych standardów kultury zarządzania procesem innowacji, w tym na poziomie administracji uczelni, zatrudniającej profesjonalnie przygotowanych specjalistów (nie tylko w centrach transferu technologii).

– Ale postulujemy też wprowadzenie czytelnych zasad ochrony patentowej wynalazków oraz transparentnych form udziału naukowców, uczelni i przedsiębiorców w rozliczeniach finansowych wynikających z praw własności intelektualnej powstającej na uczelni lub z jej wymierną partycypacją czy opracowanie strategii ochrony patentowej wynalazków na rynkach międzynarodowych. Uważamy, że konieczne są wprowadzenie elastycznych rozwiązań administracyjno-prawnych w procesie komercjalizacji wyników badań naukowych, czy możliwość sprzedaży patentów z wolnej ręki, po cenach rynkowych – wylicza propozycje Komitetu jego przewodnicząca prof. Anna Chełmońska-Soyta i tłumaczy, że uczelnie mają regulaminy regulujące te kwestie, ale środowisko naukowe, jak i otoczenie biznesowe nie kryją, że są one mało elastyczne, bądź pomijają pewne istotne kwestie.

Przykłady? Przy sprzedaży patentu, po odjęciu kosztów operacyjnych ok. 55 procent kwoty przypada jego autorowi, czyli naukowcowi. Nie ma jednak regulacji dotyczących prac magistrantów czy doktorantów, którzy pracownikami uczelni nie są, ale dokonują na tej uczelni odkryć czy wynalazków, które trafią do opatentowania. Nie ma też jasnych regulacji związanych z programem Doktorat wdrożeniowy.

– Z drugiej jednak strony na przykład na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu w programie Magistrant Wdrożeniowy uznaliśmy, że całe IP jest po stronie tego magistranta i on może się ze swoim promotorem porozumieć, co do ewentualnego podziału tej własności. Ale czy to wystarcza? Innym wyzwaniem są reguły rynkowe. Z jednej strony oczekuje się, że będziemy działać jako równoprawni partnerzy dla biznesu, z drugiej – ograniczają nas przepisy dotyczące finansów publicznych. I oczywiście nie ma przepisów, które zabraniają nam sprzedaży patentu z wolnej ręki po cenach rynkowych, ale każdy wie, że może usłyszeć zarzut działania na szkodę uczelni. Stąd asekuracja środowiska wynikająca w znacznej mierze z braku zaufania wszystkich wobec wszystkich i wynikającej z tego niskiej kultury zarządzania na styku nauka-biznes, co oczywiście ma swoje przyczyny w uwarunkowaniach historyczno-politycznych. Czas jednak z tej przeszłości wyciągnąć wnioski – tłumaczy prorektor UPWr ds. innowacji i współpracy z gospodarką.

W tych wnioskach jest m.in. propozycja wprowadzania na uczelniach systemów motywacyjnych dla podejmowania badań o potencjale komercyjnym i wdrożeniowym, będących równoprawną alternatywą dla systemów promujących rozwój naukowy na podstawie kryteriów publikacyjnych, wprowadzanie zasad polityki kadrowej promującej zatrudnianie pracowników naukowych o wybitnych zdolnościach wynalazczych i menadżerskich, ale też opracowanie systemu zachęt do tworzenia start-upów w oparciu o wzorce stosowane na uczelniach, w których funkcjonują sprawdzone modele ekosystemu B&R.

– Rekomendujemy też wprowadzenie systemu motywacyjnego dla uczelni promującej rozwój przedsięwzięć typu spin-off i spin-out, mogłoby to być choćby dodatkowe wsparcie finansowe równe kwotom uzyskanym z komercjalizacji. Uważamy, że należy doprecyzować system jakości wprowadzanych zmian w kontekście rozwoju obszaru B&R na poziomie uczelni i państwa, wreszcie znieść bariery stawiane przez komisje decydujące o prowadzeniu niektórych badań, co naszym zdaniem wynika z nadinterpretacji obowiązujących przepisów – mówi prof. Anna Chełmońska-Soyta.

Po drugie, warunkiem efektywnych procesów innowacji jest stworzenie odpowiedniego ekosystemu, w którym wynalazcy, inwestorzy i przedsiębiorcy tworzą sieć wzajemnych powiązań i wsparcia. Komitet Polityki Naukowej podkreśla, że polscy przedsiębiorcy nie funkcjonują w warunkach wymuszających wdrażanie innowacji. Większość małych i średnich przedsiębiorstw nie przeskalowuje swojej działalności na rynki europejskie lub globalne, bojąc się ryzyka wpisanego w proces wdrażania innowacji. W efekcie nie wywierają presji na uczelnie, które te innowacje powinny dostarczać do przemysłu.

– Ale jednocześnie wiele aktywności badawczych uczelni nie odpowiada potrzebom i oczekiwaniom przedsiębiorców. W dodatku absolwenci polskich uczelni wyższych, jeżeli zakładają bardzo dobrze rozwijające się firmy o zasięgu globalnym, zakładają je za granicą. Taka sytuacja w dłuższej perspektywie jest niebezpieczna dla gospodarki, bo spycha ją w strefę gospodarek niekonkurencyjnych – przyznaje przewodnicząca KPN.

Dlatego też w rekomendacjach Komitetu znalazły się takie zalecenia jak m.in. pomoc dla przedsiębiorców w zakresie skalowania rozwiązań oraz budowania strategii biznesowych dla firm z potencjałem innowacyjnym – szkoleniowa i finansowa, budowanie rynku pracy dla naukowców poza instytucjami szkolnictwa wyższego i nauki oraz dla menagerów nauki.

– Uważamy, że państwo powinno mieć strategię wspierania firm skalowanych w Europie, której celem będzie zwiększenia popytu na innowacje pochodzące od krajowych instytucji naukowych, ale powinno też instytucjonalnie wspierać sprzedaż polskich produktów wykorzystujących innowacje lobbując za granicą. Ten mądry lobbing i marketing to przede wszystkim promocja patentów międzynarodowych i dobrych praktyk patentowania – tłumaczy prorektor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.

Po trzecie, w rekomendacjach przyjętych przez Komitet Polityki Naukowej podkreślono też, że działania wspierające innowacyjność powinny być ukierunkowane na kluczowe obszary gospodarki opartej na wiedzy, przede wszystkim biotechnologię, cyberbezpieczeństwo, eksplorację przestrzeni kosmicznej, sztuczną inteligencję, branżę IT, robotykę i nanotechnologie.

– Jednocześnie rekomendujemy rezygnację z inwestycji, na których Polska nie skorzysta ekonomicznie, finansowania ze środków publicznych obszarów i firm, których pozycja rynkowa jest ustabilizowana jak choćby rynek gier komputerowych czy firmy-córki globalnych gigantów, działających u nas kraju. W zamian państwo powinno angażować się tam, gdzie są największe bariery finansowe, a więc w na przykład w badania kliniczne, niezbędne dla wejścia na rynek nowego leku – mówi prof. Anna Chełmońska-Soyta.

Po czwarte, uczelnie w procesie innowacji powinny spełniać kluczową rolę poprzez kształcenie wysokiej jakości absolwentów i promocje dobrych praktyk a wśród nich niezbędne są ukierunkowania kształcenia na „myślenie przedsiębiorcze”, pracę w interdyscyplinarnych zespołach, promocję dobrych praktyk w zakresie przedsiębiorczości.

– Wdrażanie nowoczesnych metod kształcenia opartych o realizację projektów i analizę przypadków może być w zasięgu ręki na naszymuUniwersytecie poprzez aktywność Wiodacych Zespołów Dydaktycznych a rekomendowane rozwijanie kształcenia dualnego i doktoratów wdrożeniowych są działaniami wpisującymi się w strategię naszej uczelni – podkreśla prorektor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, dodając: – Wiele z rekomendacji wskazanych przez KPN wprowadzamy i możemy wprowadzić w ramach udoskonalania przyjętych strategii, nowych programach edukacyjnych i zmianach wymuszonych pandemią. Jednak to co wydaje się najważniejsze to fakt, że uniwersytet jest miejscem początku procesu innowacji, o powodzeniu którego decyduje doskonałość naukowa i budowany wokół niej ekosystem powiązań opartych o wzajemne zaufanie.

Do końca czerwca KPN zwróci się do przedstawicieli rządu o przestawienie informacji na temat podjętych oraz planowanych działań w kontekście problemów wskazanych w przyjętym z początkiem 2021 roku stanowisku.

kbk