Jeśli święto to z fasolą niepodległości

Białe, suche ziarna nasiona mają wyraźny rysunek w postacią czerwono-wiśniowe plamy przypominające polskiego godło. Niecałe 10 lat naukowcy z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach przywrócili ją nie tylko polskim plantatorom, ale też polskiej kuchni – nasiona odnaleźli na Sądecczyźnie i doprowadzili do zarejestrowania tej odmiany na liście produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

– Tę fasolę odkrył prof. Kazimierz Rouppert, który w 1923 roku napisał nawet o tej historii artykuł. Po wojnie ta wyjątkowa, fasolowo-niepodległościowa historia popadła w zapomnienie, ale przechowano w pamięci ludzi opowieści o tym, że za posiadanie ziaren nasion ze znamieniem przypominającym orzełka, czasem nawet z koroną, chłopi i drobna szlachta byli surowo karani przez carskie władze. Fasola z orzełkiem była bowiem symbolem polskich dążeń niepodległościowych i widomym znakiem, że Polacy mają w genach bunt przed obcą władzą, która próbuje im narzucać swoje prawa – mówi dr Piotr Chohura z Katedry Ogrodnictwa.

Tak opisuje tą niezwykłą historię prof. Rouppert, botanik, specjalista z zakresu mikologii, anatomii, patologii i tetralogii roślin: „Będąc małym chłopcem natknąłem się na Kujawach na ciekawą rzecz, która mnie ogromnie przejęła: w Plebance, opodal znanej miejscowości kąpielowej – Ciechocinka, pokazał całemu towarzystwu, bawiącemu tam na wycieczce, właściciel p. Stanisław Gębczyński, całą grządkę fasoli i przyciszonym głosem oświadczył: – To jest polski „szablak z orzełkiem”. Dostaliśmy wtedy kilka strąków tej tycznej fasoli i z nabożeństwem wzruszeniem rozdłubywaliśmy z bratem strąki, by – ku naszemu wówczas rozczarowaniu – zobaczyć białe ziarna z nieregularnymi plamkami czerwonej w okolicy znaczka, od strony brzusznej ziarna. Była to, jak dziś widzę, odmiana fasoli z „oczkiem”, jak wspomniana amerykańska, jeno nie żółtem, lecz czerwonem. Orzełka kształtu upragnionego, o ile pomnę, wówczas nie dopatrzyliśmy się. Minęło ćwierć wieku, brat mój wywalczył sobie orła legionowego w I brygadzie Piłsudskiego, a ja – szukałem wciąż fasoli polskiej z orzełkiem. Dr Stanisław Eliasz-Radziszewski pokazał mi pewnego razu ziarnko fasoli polskiej, które otrzymał ongiś od pewnego powstańca z 1863 r. W starym, pomarszczonym, pożółkłym okazie rozpoznałem jednak ten sam typ, tzn. białą fasolkę z barwną plamką dookoła znaczka (…). Gdym zaczął wywiady śród krewnych i znajomych, trochę danych zdobyłem. Ciotka moja, Jadwiga Milewska z Rembówka (pod Ciechanowem) zapewniała mnie, że tamtejsza drobna szlachta tradycję polskiej fasoli z orzełkiem przechowywała, a Jerzy Zaleski z Zalesia twierdzi, że tamtejsze włościaństwo fasolę tę zna i uprawia, ale kryło się z nią przed Moskalami”.