Innowacyjna dydaktyka na UPWr

Jednym z celów kadencji 2016-2020, było rozwijanie dwóch strategicznych obszarów dydaktycznych: kształcenie studentów w kierunku kompetencji badawczych, oraz podnoszenie w tym zakresie kompetencji nauczycieli akademickich.

W ciągu czterech lat podjęto więc wiele długofalowych działań. Szkolenia, konferencje, warsztaty miały nie tylko podnieść umiejętności dydaktyczne ich uczestników, ale też w konsekwencji zdefiniować na nowo relację nauczyciel – student. Realizowane przez Centrum Kształcenia Ustawicznego projekty obejmują na przykład wyjazdy do wiodących ośrodków akademickich w Europie, jak uniwersytety w Aarhus, Gandawie czy Londynie, szkolenia z metodyk kształcenia wpisujących się w ideę edukacji spersonalizowanej, podnoszącej podmiotowość studenta i opartej na relacji mistrz-uczeń, ale również konkursy dydaktyczne, takie jak Wrocławski Slam Dydaktyczny, czy konferencje o zasięgu ogólnopolskim. Wartościowa oferta z zakresu kształcenia ustawicznego dla nauczycieli UPWr, wspierająca ich kompetencje dydaktyczne, jest jednym z celów rozwojowych CKU – zauważa Anita Ogły, dyrektor jednostki.

Celem programu Program Problem Based Learning, realizowanego na naszej uczelni w ramach projektu pn. „POWER na UPWr. Kompleksowy program rozwoju uczelni”, jest podniesienie kompetencji nauczycieli UPWr w zakresie posługiwania się narzędziami metodyki PBL. Jej istotą jest umiejscowienie studenta w centrum procesu dydaktycznego i skłonienie do samodzielnego poszukiwania rozwiązań. Rolą nauczyciela jest wspieranie go w rozwoju i poszukiwaniach. Aby rozwiązać problem studenci weryfikują zakres dotychczasowej wiedzy i umiejętności, autonomicznie określają obszary i kompetencje do uzupełnienia, uczą się efektywnie korzystać ze zróżnicowanych kompetencji członków zespołu, który współtworzą. Kształtują w ten sposób kompetencje i postawy badawcze, innowacyjne, poznają heurystyki rozwiązywania problemów, uczą się współpracy w zespole zarządzania własną pracą, własnym uczeniem się, a także odpowiedzialności za efekty pracy własnej i zespołu. Częścią programu Problem Based Learning jest również wdrożenie zdobytych umiejętności do procesu dydaktycznego na wybranych przedmiotach oraz budowa otwartych zasobów edukacyjnych, wspierających tę metodę.

Jak zauważa Urszula Siembieda, zastępca dyrektora Centrum Kształcenia Ustawicznego, nauczyciele naszej uczelni – uczestnicy projektu - posługiwali się na wybranych przedmiotach metodyką PBL już w minionym semestrze. Stanowiło to spore wyzwanie, między innymi ze względu na zmianę formuły nauczania – na zdalną. Jednocześnie przyniosło wartość dodaną, bo umiejętność pracy w rozproszonym zespole, z wykorzystaniem narzędzi zdalnej komunikacji, staje się obecnie standardem.

Program PBL to również wyjazdy studyjne w typie job shadowing do ośrodków specjalizujących się w jej stosowaniu w dydaktyce akademickiej. O ile sytuacja związana z pandemią COVID-19 na to pozwoli, w najbliższym czasie rozważane są wizyty studyjne nauczycieli UPWr w uniwersytetach europejskich jak Aarhus, ale także w Politechnice Łódzkiej czy SGGW – mówi Urszula Siembieda.

Uczestnicy wizyt, wyposażeni już w wiedzę i kompetencje co do stosowania narzędzi PBL, będą mieli możliwość sprawdzenia w praktyce, jak przebiega przygotowanie i prowadzenie dydaktyki prowadzonej tą metodą.

Wyjazdy do uznanych europejskich ośrodków dydaktycznych to także część programu Mistrzowie dydaktyki. W dwóch kolejnych edycjach tego ministerialnego programu bierze udział w sumie 14 nauczycieli UPWr. Istotą uczestnictwa jest z jednej strony zapoznanie się z modelami tutoringu stosowanymi od wielu lat w dydaktyce europejskich uniwersytetów, z drugiej – wdrożenie tutoringu w dydaktyce na UPWr w odniesieniu do różnych grup studentów. W pierwszej odsłonie projektu do pracy z tutorem zapraszamy studentów zdolnych oraz potrzebujących wsparcia z różnych etapów kształcenia.

– W drugiej edycji, którą planujemy rozpocząć od października 2020 r., też będziemy poszukiwać wśród studentów I stopnia osób, mogących wykazać się pierwszymi sukcesami i potwierdzić swoje zainteresowania naukowe – wyjaśnia Urszula Siembieda.

Tutoring to bardzo istotny obszar w nowoczesnej dydaktyce akademickiej. Krzysztof Słaboń, mentor i tutor w Collegium Wratislaviense, pisze o nim tak: „opiera się na relacji człowieka z człowiekiem, tutora z podopiecznym. Jest to podejście spersonalizowane i całościowe, uwzględniające to, że każdy jest inny i że nasze życie i rozwój odbywają się jednocześnie w wielu sferach. W tutoringu nie tyle chodzi o sprawdzanie, ile ktoś zapamiętał, co o akuszerowanie procesu rozwoju – odkrywania talentów oraz rozwoju umiejętności samodzielnego myślenia i tworzenia”.

Stawianie na samodzielność studentów, rozbudzanie ich kreatywności to w jakimś stopniu powrót do tradycji uczeń – mistrz, ale w nowej odsłonie. Poznało ją 19 nauczycieli akademickich, którzy uczestniczyli w zajęciach Szkoły Tutorów Akademickich I stopnia (zakończonych odpowiednim certyfikatem). Efektem szkolenia jest nie tylko druga edycja – wdrożeniowa - programu Mistrzowie dydaktyki, ale przede wszystkim Ogólnopolski Kongres Tutoringu, który odbył się w 2019 roku na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu (strategicznego partnera Collegium Wratislaviense). Uczestniczyło w nim 400 osób z całej Polski, co pokazuje skalę zainteresowania środowiska akademickiego tą formą kształcenia.

– Kolejny kongres planowany jest 25-27 września 2020 roku, ale ze względu na pandemię COVID-19 zostanie on zrealizowany przez Collegium Wratislaviense w formule zdalnej – zauważa Urszula Siembieda.

Prof. Józef Sowiński przypomina, że UPWr od 2016 roku organizuje – wspólnie z Politechniką Wrocławską, Uniwersytetem Wrocławskim, Wrocławskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Dolnośląskim Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli – cykl konferencji „O edukacji inaczej”.

– Zapraszamy na nie dydaktyków ze wszystkich szczebli systemu edukacji. Każda edycja była poświęcona innemu problemowi, pierwsza szukała odpowiedzi na pytanie, komu potrzebna jest szkoła, podczas drugiej dyskutowano o edukacji opartej na dowodach, trzecia zajmowała się dobrostanem nauczycieli. Z perspektywy doświadczenia lockdownu i przejścia w marcu 2020 roku edukacji od szkoły podstawowej do studiów wyższych na system zdalny, można powiedzieć, że temat był iście profetyczny – przyznaje prof. Józef Sowiński, dodając, że konferencja zorganizowana w 2019 roku dotyczyła… „edukacji w epoce cyfrowej”.

Poszukiwania nowych, atrakcyjnych form dydaktycznych znalazły też swój szczególny wyraz podczas pierwszej edycji Wrocławskiego Slamu Dydaktycznego, który był częścią konferencji „O edukacji inaczej. Edukacja w epoce cyfrowej” – do wygłoszenia 8-minutowej prezentacji zaproszono siedmiu nauczycieli różnych szczebli kształcenia.

– Tak jak stałym punktem działań CKU stały się szeroko adresowane konferencje „O edukacji inaczej”, tak też są nim organizowane od 2017 roku seminaria poświęcone innowacyjnej dydaktyce na naszej uczelni. Zaczęliśmy w od przeglądu innowacyjnych metod dydaktycznych stosowanych na UPWr, później zajęliśmy się metodami problemowymi i projektowymi w dydaktyce przedmiotów z obszaru nauk eksperymentalnych, a ostatnim tematem była zmiana paradygmatu kształcenia akademickiego – kształcenie zorientowane na studenta – mówi Urszula Siembieda.

Wartość seminariów buduje możliwość dzielenia się doświadczeniami i wymiany najlepszych praktyk edukacyjnych, ale także sposobność poznania punktu widzenia autorytetów w dziedzinie dydaktyki akademickiej.

– W toku realizacji powyżej opisanych przedsięwzięć wyłoniła się na UPWr grupa nauczycieli szczególnie zainteresowanych pogłębianiem kompetencji i wdrażaniem innowacji dydaktycznych. Adepci programu PBL, Szkoły Tutorów Akademickich, programu Mistrzowie dydaktyki budują optymalny model kształcenia na uczelni badawczej. Centrum Kształcenia Ustawicznego realizuje obecnie 3 przedsięwzięcia wspierające realizację tego celu – podkreśla Anita Ogły. Są to dwie edycje programu Mistrzowie Dydaktyki oraz komponent PBL w projekcie „POWER na UPWr”. Do tego dochodzą wydarzenia cykliczne: seminaria innowacyjnej dydaktyki, konferencja z cyklu „O edukacji inaczej” oraz kongres tutoringu. – Mamy nadzieję rozwijać tę ofertę także w kolejnej kadencji – dodaje dyrektor jednostki.

Marta Witkowska i Adam Jagiełło-Rusiłowski w swoim podręczniku „Pedagogika innowacji” piszą: „Przedstawiciele tradycyjnej dydaktyki polskiej (Kupisiewicz, 2012) zajmowali się analizą uczenia się i nauczania, organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy. Podejmowali się prób wiązania ze sobą działań nauczycieli i uczących się z zamierzonymi i względnie trwałymi zmianami w poziomie kompetencji tych drugich. Przyglądali się też warunkom niezbędnym do wystąpienia tych zmian (badając treści nauczania, jego organizację, używane środki itp.), a także wynikom i skutkom nauczania i uczenia się. Wreszcie wykrywali prawidłowości charakterystyczne dla procesu nauczania - uczenia się oraz na ich podstawie ustalali ogólne zasady i normy postępowania nauczycieli. Te z kolei wynikały z jeszcze bardziej zasadniczych założeń nauczania realizowanego w ramach wykluczających się systemów dydaktycznych: tradycyjnego (Johanna Herbarta) lub progresywistycznego (Johna Deweya).

Pierwszy model zakłada transmisyjność wiedzy, czyli jej przekaz od nauczyciela do studenta, podział treści na przedmioty, motywowanie do nauki stopniami, rywalizację i autorytarną kontrolę poziomu opanowania pamięciowego zadanego materiału. Formalne stopnie treści nauczania są realizowane poprzez podanie informacji studentom i powiązanie jej z zadaniem, w którym możliwe jest tylko jedno prawidłowe rozwiązanie.

Model Deweya zakłada odczucie trudności zadania przez uczącego się, motywację studentów do sformułowania problemu, postawienie hipotez, jej logiczną i (w miarę możliwości) empiryczną weryfikację, a następnie działanie zgodnie ze zdobytą w ten sposób nową wiedzą. Transmisja zostaje zastąpiona przez uczenie się poprzez wzbudzenie zainteresowania i potrzebę poszukiwania wiedzy oraz środków na rzecz rozwiązania ważkiego problemu. Taki proces sam wymaga od studentów interdyscyplinarnego poszukiwania informacji, współpracy, twórczości i samoregulacji w zakresie zapewniania postępów w nauce.

Nauczyciel w systemie progresywistycznym kreuje sprzyjające warunki do tego typu uczenia się w oparciu o dogłębne poznanie potrzeb poznawczych i mocnych stron studentów, proponuje wyzwania edukacyjne, udziela im wsparcia w indywidualnych lub zespołowych dociekaniach oraz udziela informacji zwrotnej co do trafności ich rozwiązań. Rozróżnienie tych kontrastujących ze sobą systemów nie jest jednak wystarczające dla nauczyciela, który chce być w pełni świadomy swoich wyborów co do organizacji wymienionych powyżej elementów kształcenia. Niezależnie bowiem od przyjętego modelu potrzebne jest nam chociażby podstawowe rozeznanie w różnorodności filozoficznych i teoretycznych założeń co do samej natury uczenia się i nauczania innych, ustalania celów kształcenia, jego zasad, form, metod, środków itd.”.